Hét woord van het huidige tijdsgewricht lijkt ‘polarisatie’ te zijn. Of het nu de om de Verenigde Staten gaat – koploper in het genre – of om Latijns Amerika of zelfs om ons eigen immer polderende landje. Het is ‘wij’ tegen ‘zij’, zonder dat echt duidelijk is wie die twee kampen dan zijn. Eigenlijk komt het erop neer dat de ‘zij’ altijd degenen zijn die de ‘wij’ dwarszitten. En dat kan zomaar per situatie en per (vermeend) belang verschillen. Echt nieuw is het fenomeen niet; vijanddenken en het zoeken van zondebokken is zo oud als de mensheid. Het steekt vooral de kop op in tijden van crisis en onvrede.
En nu is daar Joe Biden, de nieuwe president van de VS van Democratische huize, die in zijn inauguratierede het woord ‘eenheid’ wel tienmaal gebruikte. De Republikeinen weten zich er nog niet goed raad mee, blijkens uitspraken als “ja, maar wel een eenheid van één kant”. Wat moet je ook, zonder vijand? In Brazilië zagen ze dat weer anders. Daar gingen plotseling linkse en rechtse groepen samen de straat op om de afzetting van president Bolsonaro te eisen vanwege zijn abominabele aanpak van de coronapandemie. De president op zijn beurt lijkt te begrijpen dat de vrijbrief die Donald Trump hem gaf voor exploitatie van de Amazone is afgelopen. Voor Biden zijn klimaat en milieu serieuze zaken.
Zal Biden ook in zijn beleid voor Latijns Amerika streven naar minder polarisatie? In vergelijking met Trump is dat zeker het geval, maar de belangen van de VS zullen voorop blijven staan. In de visie van Biden zijn die meer gebaat bij diplomatie, samenwerking en pragmatisme dan met polarisatie en vertoon van spierballen. Dat verwachten analisten in Latijns Amerika ook. Ze wijzen erop dat Biden veel weet van het continent en de strategische waarde ervan erkent. Tegelijk verwachten ze dat hij in ruil voor samenwerking en hulp eisen zal stellen aan de aanpak van corruptie, klimaat en mensenrechten. Zaken die onder Trump geen rol speelden.
Het streven naar minder polarisatie en meer samenwerking wordt ook ingegeven door de rol van China in het westelijk halfrond, zeker in sectoren met strategische en veiligheidsgerelateerde implicaties. Biden zal een agenda voeren die de regionale groei bevordert en daarmee een alternatief kan bieden voor de economische activiteiten van China. Want ja, China is voor de VS toch de ‘zij’ die geweerd moet worden uit….nee, niet meer de spreekwoordelijke achtertuin, maar uit het gezamenlijke halfrond. Waarmee Biden terugkeert naar een modernere vorm van de paternalistische relatie met Latijns Amerika, die altijd beter is dan een interventionistische relatie.
De regering van Trump, met zijn minachting voor mensenrechten, persvrijheid en de rechtsstaat en zijn tolerantie voor illegale milities, was bemoedigend voor extreemrechtse en autoritaire leiders, onder wie Bolsonaro. Trumps verwerping van de Amerikaanse verkiezingsresultaten zou ertoe kunnen leiden dat populisten zoals Bolsonaro zijn voorbeeld volgen door van fraude te spreken, samenzweringstheorieën aan te wakkeren en aan te zetten tot geweld. Zoals Bolsonaro’s regelmatige zinspelingen op de periode van de dictatuur. Biden maakt in ieder geval duidelijk dat het verdedigen van de democratie tegen de opkomst van autoritarisme en het bestrijden van de dreiging van klimaatverandering de pijlers zullen zijn van de relatie van zijn regering met de wereld.
Latijns Amerika bevindt zich, niet veel anders dan de VS, in een economische ineenstorting en een meedogenloze strijd tegen een onverbiddelijke pandemie. Ook in veel Latijns-Amerikaanse landen is sprake van een scherpe polarisatie. Dit zijn geen ideale omstandigheden voor grote hemisferische plannen, maar tegelijkertijd zouden ze de behoefte kunnen versterken aan een stabiel en principieel leiderschap dat streeft naar op argumenten gebaseerde oplossingen en niet op fantasieën en complottheorieën, zoals Biden in de VS voorstaat. Of het allemaal lukt, weten we niet, maar proberen kan geen kwaad. En ja, liever pragmatisme dan polarisatie.
