Brazilië heeft iets uit te leggen aan de wereld: hoe is het mogelijk dat in een democratisch land de president die 19 maanden geleden de verkiezingen heeft gewonnen zonder enige reële, feitelijke basis wordt afgezet door het parlement? Aldus een commentator in de Spaanse krant El País op vrijdag 13 mei, vlak nadat de senaat president Dilma Rousseff van de PT (Arbeidspartij) voor maximaal 180 dagen uit haar functie had geschorst, met de bedoeling haar binnen die periode definitief af te zetten. Het ging de laatste tijd economisch niet goed met Brazilië, het rommelde binnen Rousseffs regeringscoalitie, er was verontwaardiging over corruptieschandalen en de populariteit van de president was flink gedaald. Maar dat zijn in Brazilië en veel andere landen normale sociale en politieke verschijnselen. Die kunnen er toe leiden dat een andere kandidaat of partij de volgende verkiezingen wint.
Zo’n normale weg hebben de tegenstanders van Rousseff haar bewust niet gegund. De parlementariërs spraken in beide kamers met ruim tweederde van de stemmen uit dat zij een ‘verantwoordelijkheidsmisdaad’ had begaan. In feite ging het om het manipuleren van cijfers bij een begroting, iets wat in veel landen regelmatig voorkomt zonder dat er afzettingsprocedures worden gestart. Rousseff had geen cent uit de staatskas gestolen, zich niet laten omkopen, geen belasting ontdoken via geld op buitenlandse bankrekeningen of iets dergelijks. Niemand heeft voor zulke praktijken een aanklacht tegen haar ingediend, terwijl er zeker met naar man en macht naar is gezocht, zonder resultaat. Voor degenen die voor haar afzetten stemden, ligt dat anders. Tegen zo’n 60 procent – meer dan de helft – van de parlementariërs lopen aanklachten wegens verdenking van misdrijven, vooral corruptie.
Mensen die het afzetten toejuichen, roepen dat het goed is dat er in de poel van corruptie schoon schip is gemaakt. Maar dat is helemaal niet het geval; de niet-corrupte is juist door de corrupten ten val gebracht. Ook tegen vicepresident Michel Temer, die voorlopig president is geworden, lopen corruptieaanklachten. Het afzetten deugt dus ethisch niet, en democratisch evenmin. Rousseff was voor vier jaar gekozen, Temer is helemaal niet gekozen, maar mag mogelijk tot eind 2018 blijven. Slechts 8 procent van de Brazilianen wil hem als president, veel minder dan de 25 procent die nog steeds Rousseff steunt.
Door het afzetten van Rousseff is de crisis niet opgelost, maar juist verergerd. De echte corruptie wordt niet aangepakt, het wantrouwen in de politiek zal niet verminderen en er zit een president zonder democratische legitimatie. Die wordt toegejuicht door de zakenwereld en de nieuwe rechtse president van Argentinië, Macri, maar het is niet waarschijnlijk dat hij de economische problemen zal oplossen. En van een op zijn eigen succes gericht man, die getrouwd is met een 42 jaar jonger fotomodel en voor het eerst sinds ruim 35 jaar geen vrouwen in zijn regering heeft, valt niet te verwachten dat hij oog heeft voor de emancipatie van vrouwen, inheemse groepen, zwarte Brazilianen en LGBT’s.
Natuurlijk hebben de regeringen van de PT onder Rousseff en haar voorganger Lula ook steken laten vallen. De jarenlang niet-corrupte PT was het corrupte politieke systeem binnengedrongen om dat te veranderen, maar werd daarbij zelf door dat systeem opgeslokt, al geldt dat niet voor Rousseff. Het is moedig dat zij het hoofd niet in de schoot werpt door ‘vrijwillig’ af te treden, maar in het lange en zware afzettingsproces het hoofd recht houdt tegenover haar bloed ruikende beulen.
Aanpak van corruptie is in Brazilië zeker nodig, maar de afzetting heeft de crisis alleen maar erger gemaakt. Maar er is nog een lichtpuntje. Hoewel een parlementariër zijn stem voor afzetting uitbracht als een eerbetoon aan de militairen die in 1964 een staatsgreep pleegden, heeft nauwelijks iemand van betekenis de militairen opgeroepen in te grijpen. Die militairen schijnen daar zelf ook niets voor te voelen. Na dertig jaar is de nieuwe Braziliaanse democratie steviger gegrondvest dan vaak wordt gedacht. Maar daarbinnen voltrekt zich wel een groot schandaal.
