Met 27,9 procent van de stemmen is de rechtsextremistische José Antonio Kast de winnaar van de eerste ronde van de presidentsverkiezingen in Chili van 21 november. Hij wordt op de voet gevolgd door de radicaal-linkse Gabriel Boric met 25,8 procent. Opvallend is dat beide kandidaten, die doorgaan naar de tweede ronde op 19 december, niet behoren bij de twee grote blokken die sinds het einde van de dictatuur in 1990 altijd de presidenten hebben geleverd. De kandidaten van die blokken kwamen pas op de vierde en vijfde plaats. De rechtse Sebastián Sichel haalde 12,8 procent en de christendemocrate Yasna Provoste van het centrumlinkse blok 11,6 procent.
Tot ieders verrassing eindigde Franco Parisi met tienduizend stemmen meer dan Sichel op de derde plaats. Parisi is een soort ‘spook-kandidaat’ wiens positie niet zo duidelijk is, maar vaak populistisch wordt genoemd. Hij verblijft al twee jaar buiten Chili, nam niet deel aan verkiezingsdebatten en stemde zelfs niet, maar wist via sociale media effectief een achterban van zijn ‘Partij van het Volk’ te mobiliseren. De totale opkomst was met 47,3 procent weer laag, iets meer dan in 2017, maar minder dan de 50,9 procent bij het plebisciet over wel of geen nieuwe grondwet eind 2020.
Ook uit de gelijktijdig gehouden parlementsverkiezingen bleek dat het tijdperk van de traditionele blokken voorbij is. Die haalden in 2009 nog 96 procent van de zetels in het Huis van Afgevaardigde, in 2017 nog 83 procent en nu nog maar 58 procent. Radicaal-links verdubbelde op 21 november bijna het zeteltal van 20 naar 37, terwijl de directe aanhang van Kast van nul naar 15 zetels sprong. Er zijn opvallend veel nieuwe leden in het Huis: 90 van de 155. De uitslag maakt het voor de nieuwe president, of dat nu Kast of Boric wordt, moeilijk om te regeren, want geen van beide kan automatisch rekenen op meerderheden in Huis van Afgevaardigden of Senaat. Dat maakt de positie van Parisi’s Partij van het Volk, met nu zeven leden in het Huis, en van onafhankelijke leden vaak doorslaggevend.
Gevaar
Kast en Boric hebben allebei extra steun nodig voor de tweede ronde. Daarvoor moeten ze kiezers in het centrum zien te overtuigen. Socialisten en linksliberalen uit de achterban van Provoste riepen onmiddellijk op om “zonder voorwaarden en onderhandelingen” op Boric te stemmen: “De democratie is nu in gevaar en dat is niet het moment voor kleinzieligheid.” Ook Provoste zag dat gevaar. Zij signaleerde “de totalitaire fascistische geest die José Antonio Kast vertegenwoordigt”, maar wilde zich niet meteen voor Boric uitspreken. Ze wil eerst van hem horen dat hij zijn voorgenomen veranderingen in Chili “in vrede en rust” wil doorvoeren. De partijleiding van de christendemocraten moet zich uitspreken en wil Boric geen “blanco cheque” geven.
Sichel, kandidaat van de traditionele rechtse partijen, riep meteen op om niet op Boric te stemmen, maar is bereid om “met Kast te praten over programmatische verschillen.” De aanhang van de meest rechtse traditionele partij, de UDI, zal zeker op Kast stemmen, maar sommige mensen in de meer gematigde rechtse partij RN aarzelen nog. Van belang is wat de succesvolle ‘spookkandidaat’ Parisi zal aanraden. Dat wil hij doen op basis van een digitale raadpleging van zijn achterban.
De strijd voor de tweede ronde dreigt hard te worden. Kast zei wel dat hij president van “een regering van dialoog” wil worden, maar beschouwt de tweede ronde als een strijd “tussen vrijheid en communisme”. Volgens een medewerkster gaat het om “vrede of geweld”. Boric en veel Chilenen zien dat heel anders. Het gaat om democratie en sociale rechtvaardigheid tegen fascisme. Onder Kast lopen de verworvenheden van de sociale uitbarsting van oktober 2019 gevaar. Dat kan ook het succes van de in de maak zijnde nieuwe grondwet doorkruisen. Kast heeft al aangekondigd dat hij zich, als de inhoud hem niet aanstaat, als president zal inzetten om bij het plebisciet die grondwet af te wijzen. Waarschijnlijk wordt de komende tijd veel angst gezaaid in Chili om voor een autoritaire president van orde en gezag te stemmen. De belangrijkste rechtse krant El Mercurio ziet in de verkiezingsuitslag van 21 november een hoopvol teken dat aan de pogingen sinds 2019 om Chili fundamenteel te veranderen een halt wordt toegeroepen.
