Of: hoe het kleine Tobago 33 keer van Europese eigenaar veranderde
Tobago, het kleine zustereiland van het Caribische Trinidad, heeft niet alleen een fantastisch klimaat en prachtige stranden, maar ook een fascinerende geschiedenis. Een geschiedenis waarin Vlissingen een belangrijke rol speelt. En trouwens ook het Letse Kuldiga, wat verklaart waarom twee baaien aan de noordkust de Great en Little Courland Bays heten – maar daarover later meer.
Nadat een poging in 1628 door inheems verzet mislukt was, vestigden rond 1632 (de data lopen uiteen) tweehonderd Zeeuwen zich aan de noordwestkust van Tobago, dat ze Nieuw-Walcheren doopten. Ze moesten het eiland delen met de inheemse Kalinago (beter bekend als Cariben). Met de Zeeuwen liep het slecht af: op 1 januari 1637 werd Nieuw Vlissingen, zoals hun nederzetting heette, overvallen en de meeste inwoners werden opgehangen door Spanjaarden uit het naburige Trinidad, naar verluidt vanwege Zeeuwse steun aan een inheemse opstand daar.
Aan de andere kant van de wereld was op dat moment het hertogdom Koerland een vazalstaat van het grootvorstendom Litouwen en als zodanig onderdeel van het Pools-Litouwse Gemenebest. In 1610 werd in het Koerlandse Goldingen (tegenwoordig het Letse Kuldiga) Jakob Kettler geboren als enige zoon van hertog Wilhelm. Dankzij de Oostzeehandel was Wilhelms hertogdom welvarend en vrij onafhankelijk van haar grotere buren. Het land had een grote handelsvloot.
Zoon Jakob was een slimme jongen met veel internationale kontakten dankzij zijn ouders, opleiding en buitenlandse stages. Al in 1642 werd hij zelf hertog, stimuleerde hij de Baltische handel en bracht het land verder tot bloei. Tot op de dag van vandaag is hij populair in Letland – en bekend op Tobago.
Jakob Kettler, hertog van Koerland
45 kanonnen
Dat zit zo: Jakobs belangrijkste ambitie, al voor hij hertog werd, was van zijn land een koloniale macht te maken. Daartoe had hij onder meer zijn oog laten vallen op Tobago. Verschillende kleinschalige expedities tussen 1637 en 1650 waren mislukt, dus in 1654 pakte Jakob het serieuzer aan: hij stuurde een dubbeldeks schip met 45 kanonnen de Oostzee op, richting Cariben. Het schip Das Wappen der Herzogin von Kurland (de heersende klasse in Koerland was Duitstalig) was speciaal gebouwd om tropische producten naar Koerland te transporteren. Aan boord bevonden zich 25 officieren, 124 soldaten en 80 kolonistenfamilies uit verschillende landen om het eiland te bezetten.
Toen het schip bij Tobago aankwam, riep de Nederlandse (!) kapitein Willem Mollens het eiland uit tot Koerlands bezit en noemde het Nieuw-Koerland. Belangrijke vernoemingen naar het thuisland volgden. Aan de noordkust werd het voormalige Nederlandse fort opnieuw opgebouwd als Fort Jakob (tegenwoordig Fort James, James = Jacob) met daaromheen Jakobstad, het huidige Plymouth, aan de Grote Koerland Baai. Jakob had opdracht gegeven geen ruzie te zoeken met de Kalinago en hen zelfs (enkele) rechten te geven.
Desondanks stichtte een groep van 600 Zeeuwse kolonisten dat jaar aan Tobago’s zuidkust Lampsinsburg, genoemd naar twee belangrijke Vlissinger reders. Maar ook op het Koerlandse deel van het eiland woonden, op uitnodiging van hertog Jakob, Nederlanders. Vanuit Koerlands perspectief was de kolonie succesvol. Het aantal Europese inwoners van Nieuw Koerland groeide snel, tot mogelijk zelfs 13.000 (waarvan 5.000 Koerlanders) in 1659. Daarnaast waren er zo’n 13.000 tot slaaf gemaakten via Koerlands andere kolonie, in het huidige Gambia, naar Tobago gebracht. De belangrijkste exportproducten van de kolonie waren tabak, suiker, rum en cacao.
Rood-wit-rood
Ondertussen was Koerland echter veroverd door de Zweden, die hertog Jakob vast zetten. De Nederlanders maakten van de gelegenheid gebruik en namen heel Tobago in. Dat was in 1659 en daarmee kwam een eind aan de korte Koerlandse aanwezigheid in de Amerika’s.
Courland Monument, Plymouth, Tobago
Na zijn vrijlating deed Jakob verschillende pogingen Tobago opnieuw te veroveren, in 1680 met behulp van Engelse handelaren, maar tevergeefs. Hij stierf in 1682 en ook zijn opvolgers lukte het niet meer het rood-wit-rood boven de Cariben te laten wapperen. In 1918 hield ook Koerland op te bestaan, toen het veroverd werd door het net zelfstandig geworden Letland. Desondanks verwijst het Koerland monument in Plymouth nog steeds naar deze ‘verlichte’ en exotische voormalige Baltische kolonie waar “Duitsers, Letten, Scandinaviërs, Nederlanders, Britten, Fransen, Joden, Cariben en Gambianen uit Afrika samen een internationale gemeenschap van vrije mensen vormden”.
Behalve Nederlanders en Koerlanders deden ook Engelsen, Spanjaarden, Fransen, Brandenburgers en Zweden pogingen het strategisch gelegen eiland gewapenderhand te koloniseren. Tussen 1628 en 1814 veranderde het ongeveer 40 kilometer lange Tobago 33 keer van Europese eigenaar – een ‘record’ in de regio. Sinds 1889 valt het eiland bestuurlijk onder (het inmiddels Britse) Trinidad, waarmee het in 1976 gezamenlijk onafhankelijk werd als Trinidad en Tobago.