Percy Fawcett: de ontdekkingsreiziger die in de Amazone verdween
De dramafilm The Lost City of Z, geschreven door James Gray en auteur David Grann van het gelijknamige boek, is een mysterieus en meeslepend verhaal over de expedities en de verdwijning van ontdekkingsreiziger Percy Harrison Fawcett in het Amazonegebied. Dit waargebeurde verhaal gaat eveneens over de wijze waarop Europeanen aan het begin van de twintigste eeuw dachten over de ontwikkeling van samenlevingen in de Amazone.
Het is 1905 en er dreigt een oorlog uit te breken in het grensgebied tussen Bolivia en Brazilië, dat geregeerd wordt door grondbezitters van rubberplantages. Victoriaans Groot-Brittannië is een van de machtigste landen ter wereld. De Boliviaanse regering vraagt daarom de Royal Geographical Society, een Brits wetenschappelijk genootschap gevestigd in Londen, om als scheidsrechter op te treden in het grensgebied. Ze zoeken een cartograaf die de landsgrenzen kan opmeten. De keus valt op Percy Fawcett uit voor deze opdracht, wegens zijn ervaring op het gebied van land- en driehoeksmeting als officier van de artillerie.
Magische plek
April 1906, iedereen lijkt in de ban te zijn van ontdekkingsreizigers en expedities naar onbekende oorden. Fawcett vertrekt naar Bolivia. Zijn reis door het grensgebied is een waar avontuur: zijn groep krijgt te maken met ziektes, enge insecten en de dood; ze ontmoet er gevaarlijke rubbertappers; ze overleven ternauwernood een groep hongerige piranha’s en de pijlenaanval van een Amazonestam. Een inheemse slaaf gidst ze naar de bron van een grensrivier, en vertelt de Britse ontdekkingsreiziger dat in dit gebied ooit een oude stad was die bewoond werd door veel mensen. Fawcett verklaart hem voor gek. Tot hij de bron van de grensrivier bereikt en daar aardewerk, sculpturen en petrogliefen van oude culturen aantreft. Zijn visie op het bestaan van complexe, oude beschavingen in de Amazone verandert. Hij komt tot de conclusie dat de blanke man hier nooit eerder is geweest, maar de mens wel. Vanaf dat moment heeft hij maar een doel: een expeditie opzetten om de oude stad – Stad Z – te vinden. Hij noemt het Z, omdat hij het bestaan van oude ontwikkelde culturen in het Amazonegebied beschouwt als het laatste stuk van de menselijke puzzel.
Filmregisseur en scenarioschrijver James Gray vertelde in een interview met de Los Angeles Times dat dit deel van het verhaal hem enorm aansprak. Het was anders dan andere verhalen. Want voor Fawcett stond de jungle niet symbool voor het primitieve of het wilde; voor hem was het een magische plek. Een plaats waar hij kon ontsnappen aan de rigide klassenstructuur in Europa – waar Fawcett door zijn familiegeschiedenis onder leed. Zoals Gray zegt “was de jungle niet een plaats van gekte. Het was de kans voor Fawcett om een deel van zijn gebroken ziel te repareren”.
Wilden
In de Royal Geographical Society vindt een interessante discussie plaats. Fawcett zoekt steun om zijn expeditie op te zetten maar stuit vooral op kritiek. Volgens de algemeen heersende mening zijn de Amazonevolkeren en hun voorvaderen – wilden – niet in staat om een stad te bouwen. Hun rechten verdedigen werd nog wel geaccepteerd – in de rubberplantages werken veel inheemsen als slaven – maar het idee dat hun voorouders tot een oude en complexe beschaving konden behoren, was onacceptabel. Ondanks de felle kritiek krijgt Fawcett genoeg steun om zijn zoektocht naar Stad Z op te zetten. Tijdens zijn expeditie wordt Machu Picchu in Peru door Hiram Bingham ontdekt, wat hem alleen maar sterkt in zijn overtuiging over het bestaan van Stad Z.
De laatste dertig minuten van de film zijn het meest indrukwekkend, waar de filmmakers een van de verschillende versies van de verdwijning van Fawcett en zijn zoon – die hem tijdens zijn laatste expeditie vergezelde – tonen. Het is mysterieus, sfeervol, huiveringwekkend en griezelig tegelijkertijd. Vindt hij uiteindelijk Stad Z? We zullen het waarschijnlijk nooit weten.
Complexe samenleving
Fawcett werd in zijn tijd voor gek verklaard. Maar we weten nu dat hij zijn tijd ver vooruit was. Archeologisch onderzoek van de afgelopen tien jaar laat zien dat er in het Amazonegebied wel degelijk oude, complexe samenlevingen bestonden. Sterker nog, het Amazonegebied was druk bewoond, er waren nederzettingen die met elkaar in verbinding stonden via een ingewikkeld netwerk aan wegen, men bedreef er landbouw. Archeologen denken dat het mogelijk is dat er steden bestonden.
Toch is nog steeds het algemeen geldende idee dat het Amazonewoud vóór de komst van de Spanjaarden schaars bewoond was, bestaande uit hoogstens enkele primitieve gemeenschappen. Ruim honderd jaar na de expedities van Fawcett begint die Europese visie dankzij archeologisch onderzoek te veranderen.
En volgens Gray heeft de Britse ontdekkingsreiziger ook bijgedragen aan een andere kijk op het gebied. Tegen de Britse krant The Independent zei hij: “Ik zie Percy niet als een mislukking. Ik denk dat hij een deur opende naar een totale nieuwe visie op de Amazone.” Percy’s visie beïnvloedde ook de benadering van Gray om de film te maken. Hij probeerde een realistisch beeld te geven van het Amazonegebied, in plaats van een Hollywoodachtig of exotisch beeld te geven. En daar is hij wat mij betreft wel in geslaagd.
The Lost City of Z | James gray | 2016 | Engels gesproken | 141 minuten
Deze bijdrage is onderdeel van de special Film, muziek & street art
The Lost City of Z is te zien op Netflix
