We kennen het wel uit krantenberichten: in een ver Latijns-Amerikaans land is een opstand neergeslagen of zijn rivaliserende bendes elkaar te lijf gegaan in een gevangenis, met vele doden tot gevolg. Mensenrechten zijn geen prioriteit in dergelijke gevangenissen. In de Movies That Matter documentaire La Causa van Andrés Figueredo krijgen we een inkijkje in de Venezolaanse gevangenis Penitencia General de Venezuela, waar niet de overheid de baas is, maar de gevangenen zelf.
In de Movies That Matter documentaire La Causa van regisseur Andrés Figueredo staat de zwaar overbevolkte Venezolaanse gevangenis PGV centraal. Deze gevangenis, waar tien keer zo veel gedetineerden zitten als de geplande achthonderd, wordt gerund door de gedetineerden zelf.
Gevangenen zijn zwaarder bewapend dan de bewakers en maken de dienst uit. Ze lopen wacht, er vindt wapen- en drugshandel plaats en ze hebben een eigen ‘rechtssysteem’. Dit alles onder het lijdzaam toeziend oog van de bewakers, die weinig in te brengen hebben.
De regering helpt ons niet, dus we helpen onszelf en nemen het recht in eigen hand, zo is de gedachte. Nieuwkomers worden eerst ‘opgevangen’ in la iglesia (de kerk), waar ze wegwijs worden gemaakt in de heersende mores – la rutina – in PGV. Gevangenen zelf zijn positief over hun systeem, want er is minder geweld en dood dan voorheen. De sociale controle is groot, de ruimte voor afwijkend gedrag klein.
De eigen geschapen orde is niet vrijblijvend, iedere gevangene moet beschermingsgeld betalen aan de pran, de baas, voor de goede zaak: la causa.
Homo’s op het dak
Het beeld dat de kijker krijgt van de PGV is dat van een soort minisamenleving, een klein dorpje. De mannen roeien met de riemen die ze hebben. Er is een moestuin, er lopen dieren rond, ze basketballen en tijdens bezoekuren komen vrouw en kind en familie en vrienden langs. Er worden zelfs grote feesten georganiseerd, als ware het een clubhuis.
We zien drugs en wapens alom, maar geweld komt nauwelijks in beeld. Dat wil niet zeggen dat er met harde hand wordt geheerst in de PGV. Iedereen moet zijn plaats kennen in de gevangenis, om onduidelijke redenen zitten de homo’s op het dak, letterlijk. Anderen slapen op de gang, het is een kwestie van overleven.
Machistische stoerdoenerij
In de documentaire zijn beelden gemonteerd (van beveiligingscamera’s) van echte berovingen en geweldplegingen en mensen die elkaar doodschieten, heftige scenes. Diezelfde daders zijn nu dus hoofdrolspelers in de documentaire. Ze praten vrijuit over hun levens en misdaden. Soms met zelfreflectie en spijt, soms met machistische stoerdoenerij, maar vaker nog met een realistische en deprimerende vooruitblik op de toekomst: als ze vrij komen, gaan ze waarschijnlijk op de oude voet verder. Want dit is wat ze kennen, waar ze goed in zijn. Daar draaien ze ook niet om heen.
De beelden en het geluid zijn lang niet altijd goed van kwaliteit, en soms ook duidelijk met een oudere mobiele telefoon gefilmd. Maar dat mogen we Figueredo niet aanrekenen, het is al een prestatie op zich dat hij dit heeft weten te maken in het Venezuela van nu.
La Causa is gefilmd in de periode 2010 tot en met 2019. Dat de gevangenis inmiddels gesloten is, biedt weinig troost of opluchting. Situaties als deze komen nog steeds voor in Latijns-Amerikaanse gevangenissen (en elders in de wereld) en zeker in het huidige door crises getroffen Venezuela. La Causa stemt niet hoopvol voor de toekomst, helaas.
La Causa, Andrés Figueredo, Venezuela, 2019, 83 minuten, Spaans gesproken, Engels ondertiteld
Kijk de trailer van La Causa
