Hoe worden de recente rechtszaken over verdwijningen en moorden tijdens de Chileense Pinochet-dictatuur beleefd door de aangeklaagden zelf? In de documentaire El Mocito (de jonge butler) staat Jorgelino Vergara centraal, destijds medewerker in een detentiecentrum waarin hij gevangenen te eten gaf, martelaars koffie bracht en lijken borg. De kijker krijgt een indringend portret van deze man die eerder heeft vastgezeten voor betrokkenheid bij de moord op Víctor Díaz (secretaris-generaal van de Communistische Partij) in 1976, en nu getuigt in mensenrechtenprocessen.
Zonder iets af te doen aan de verschrikkingen van de militaire dictatuur, toont dit psychologische portret de weerbarstige werkelijkheid: schuld en slachtofferschap liggen dicht bij elkaar. Een tegenstelling waarmee het huidige democratische Chili nog steeds worstelt. Hoeveel schuld heeft Jorgelino, die pas zestien was toen hij in de gevangenis kwam te werken en ‘slechts’ een hulpje van de beruchte Manuel Contreras (leider van de Chileense geheime dienst DINA) zegt te zijn geweest? In aangrijpende scènes in het voormalige detentiecentrum vertelt hij over zijn werkzaamheden destijds. Ogenschijnlijk rustig en met zachte stem vertelt hij tot in detail hoe de verschrikkelijke martelingen plaatsvonden.
Door de strafprocessen is de voormalige ‘butler’ zijn vrouw en kinderen kwijtgeraakt. Wat overblijft, is een zielig hoopje mens, een verwarde man die leeft in een afgelegen ruig gebied waar hij wat op konijnen jaagt en voedsel probeert te verbouwen. Hij wordt verafschuwd door buren en familie. Jorgelino Vergara zag zichzelf vooral als slachtoffer van het regime: “ik was een onvrijwillige deelnemer, ze hebben me gebruikt.” Hij worstelt echter steeds meer met zijn verleden en hij besluit te getuigen en om vergeving te vragen. Zenuwachtig probeert hij zichzelf moed in te praten en drinken voor de getuigenis. De camera zit hem steeds dicht op de huid: je hoort zijn nerveuze ademhaling en voelt het lijden van een man, getormenteerd door zijn geweten.
Medeplichtig of niet, de documentaire maakt in ieder geval duidelijk dat lagere medewerkers van het regime vaak essentieel zijn voor waarheidsvinding. De documentairemaker volgt het proces vanaf het moment dat Jorgelino zich meldt om te getuigen over zijn ervaringen, tot het aangrijpende moment waarop hij door kinderen van slachtoffer Daniel Palma gevraagd wordt om namen van martelaars te noemen. Zowel gerechtigheid als verzoening lijkt een stap dichterbij.
De film draait op het Latin American Film Festival van 18 tot 27 april in Utrecht.
El Mocito | Jean de Certeau en Marcela Said Cares | Chili 2011 | 70 min | Spaans gesproken, Engels ondertiteld
