Facebook verwijderde in eerste instantie de trailer van de film El abrazo de la serpiente van de Colombiaanse regisseur Ciro Guerra (1981) omdat er “te veel huid getoond werd”. Na protesten kwam Facebook op haar beslissing terug, bood ze haar verontschuldigingen aan en maakte de link weer zichtbaar. Gelukkig maar, want een film als deze verdient het om gezien te worden.
Het verhaal speelt in 1909, wanneer de lokale indiaanse gids Manduca de Duitse etnoloog Theodor Von Martius ziek bij sjamaan Karamakate brengt. Von Martius wil dat Karamakate hem naar een plek brengt waar yakruna is, een zeldzame geneeskrachtige plant. Karamakate moet niets hebben van blanken, maar stemt toch toe omdat Von Martius zegt hem te kunnen brengen naar leden van zijn stam, terwijl Karamakate dacht de laatste overlevende Cohiuano te zijn.
Het tweetal gaat op pad, dieper de jungle in. We zien een indianendorp dat nog relatief onaangetast is, maar ook een streng in de leer zijnde jezuïetenmissiepost en de desastreuze gevolgen van de rubberexploitatie, die veel indianen het leven kostte. Het is een zware reis, zeker voor de zieke Von Martius, die op de been gehouden wordt door Karamakates medicijnen.
Korrelige beelden
De tweede laag van het verhaal wordt gevormd door de Amerikaanse botanicus Evan, die in 1940 dezelfde trip als Von Martius maakt, wederom met de inmiddels dertig jaar oudere Karamakate als gids. Evan heeft Von Martius’ boek gelezen en is ook op zoek naar yakruna, naar eigen zeggen omdat hij niet meer kan dromen. Karamakate neemt hem op sleeptouw, maar is door de jaren van eenzaamheid veel kennis van het bos vergeten. Ook lijkt hij aan te voelen dat Evan niet te vertrouwen is: “Je bent niet één maar twee mannen.”
De schijnbaar oneindige jungle is het schitterende decor voor het verhaal waarin de natuur oppermachtig en stille getuige is van de geschiedenis en een botsing van beschavingen. Doordat in zwart-wit gefilmd is, wordt de sfeer van begin en halverwege de vorige eeuw versterkt. De prachtig geschoten beelden komen bovendien tot hun recht op een groot bioscoopscherm, met shots van spiegelbeelden in water, af en toe het effect van korrelige beelden en de camera die dicht op het gespierde en geverfde lichaam van Karamakate zit. El abrazo de la serpiente is gefilmd in Coupés, een weinig bekend departement in de Colombiaanse jungle. Een prachtige locatie.
De film laat weinig ruimte voor twijfel over de desastreuze gevolgen van het imperialistische geweld, de heilloze religieuze zendingsdrang en tomeloze hebzucht van de blanke westerlingen door de geschiedenis heen. In die zin kun je de film beschouwen als een aanklacht tegen kolonialisme.
El abrazo de la serpiente is fictie, maar geïnspireerd op ware gebeurtenissen en gebaseerd op de dagboeken van personen die echt bestaan hebben, namelijk Theodor Koch-Grünberg (1872 – 1924) en Richard Evans Schultes (1915 – 2001). Doordat regisseur Guerra ervoor kiest om het verhaal te vertellen vanuit het perspectief van Karamakate, komt het contrast tussen de inheemse wereld in het bos die langzaam verloren dreigt te gaan en de blanke wereld pijnlijk bloot te liggen. Kennis is er om te delen volgens Karamakate, terwijl de blanke die kennis wil bezitten en aan de indianen wil onthouden, omdat hij hen wil beschermen tegen de ‘vooruitgang’. Gaat het paradijs verloren, of is dat een naïeve zienswijze?
Psychedelisch
Colombianen waren trots als een pauw toen de film een Oscarnominatie kreeg in de categorie anderstalige film. Hoewel ze uiteindelijk met lege handen naar huis gingen, was het een belangrijke opsteker en genereerde het wereldwijd aandacht voor de film. In Nederland wordt de film uitgebracht door Contact Film.
Het acteerwerk is onverdeeld sterk. Theodor Von Martius wordt gespeeld door de Vlaming Jan Bijvoet, bekend van Borgman, Evan door Brionne Davis. Beide acteurs hebben inheemse talen moeten leren voor de film en het is ook geloofwaardig dát ze die talen spreken in de film. Daarnaast is het acteerwerk van de inheemse karakters Manduca (vertolkt door Yauenkü Migue), de jonge Karamakate (Nilbio Torres) en de oude Karamakate (Antonio Bolívar) overtuigend.
Enige minder sterk fragment is als Evan en de oude Karamakate de jezuïetenpost aandoen en stuiten op een sekte met een zelfbenoemde Portugeessprekende Messias aan het hoofd. Mogelijk heeft de gebeurtenis van de ontspoorde religieuze cultus zich daadwerkelijk afgespeeld, maar het valt uit de toon bij de rest van de film en doet overdreven en ongeloofwaardig aan.
El abrazo de la serpiente is een authentieke film met enkele donkere passages. Buitenlandse kritieken vergelijken de sfeer die de jungle oproept met die van Francis Ford Coppola’s Apocalypse Now, Joseph Conrads Hart der duisternis en Werner Herzogs Aguirre, over een Spaanse conquistador die langzaam gek wordt in het Amazoneoerwoud. De film eindigt enigszins psychedelisch met geluidseffecten en bewegende figuratieve beelden.
Andere films van regisseur Ciro Guerra (foto) zijn Los viajes del viento (2009) en La sombra del caminante (2004)
El abrazo de la serpiente | Ciro Guerra | Colombia, Venezuela, Argentinië | 2015 | 123 minuten | Inheemse talen (Cubeo, Guanano, Uitoto, Tikuna), Spaans, Duits gesproken | Nederlandse ondertiteling
Kijk ook de trailer van El abrazo de la serpiente
El abrazo is vanaf 31 maart te zien in de volgende bioscopen:
- Amersfoort: Lieve Vrouw theater
- Amsterdam: Eye, Filmhallen, Rialto
- Arnhem: Focus
- Breda: Chassé Theater
- Den Bosch: Verkadefabriek
- Den Haag: Filmhuis
- Enschede: Concordia (t/m 12 april)
- Haarlem: Toneelschuur
- Maastricht: Lumiere
- Nijmegen: Lux
- Utrecht: ’t Hoogt
