De Argentijnse oma Coqui verzucht: “Ik heb nu meer idee wat het voor mijn kleinzoon betekent. Ik moet dat leren respecteren, juist omdat hij mijn kleinzoon is.” Zij had het zich veel mooier voorgesteld toen ze haar kleinzoon Hilario terugvond. Hilario is een van de ongeveer vijfhonderd kinderen van tegenstanders van de militaire dictatuur in Argentinië (1976-1983), die werden vermoord en vervolgens ‘verdwenen’. Zwangere vrouwen mochten blijven leven tot hun kind was geboren. Daarna werden de moeders gedrogeerd, maar levend vanuit vliegtuigen in zee gegooid en hun kinderen geadopteerd door aanhangers van de dictatuur. Hun ware afkomst kregen deze kinderen niet te horen.
Gejuich
Dankzij de onvermoeibare zoektochten naar hun kleinkinderen hebben de Grootmoeders van het Plaza de Mayo ongeveer een kwart – het zijn er nu 121 – van deze kinderen kunnen opsporen, met een DNA-test als belangrijkste bewijsmiddel. De Duitse cineaste Jenny Hellmann volgde twee teruggevonden kinderen – Catalina en Hilario, beiden inmiddels midden dertigers – om te zien wat de ontdekking van hun herkomst en de hereniging met hun biologische familie voor hen betekende. Dat blijkt vaak ingewikkelder dan de oma van Hilario had gehoopt en gedacht. De documentaire Algo Mío (Iets van Mezelf) – Argentina’s Stolen Children bestaat uit opnamen van demonstraties, vonnissen van rechters over mensenrechtenschenders die worden begroet met applaus en gejuich van een massaal publiek, gesprekken met Catalina, Hilario en direct bij hen betrokkenen, verhoren bij de rechtbank van Catalina, Hilario en hun pleegouders en de reacties daarna.
Het basisverhaal over de verdwijningen en de zoektocht naar de kleinkinderen horen we via uitleg aan Aziatische toeristen die worden rondgeleid in het beruchte martel- en verdwijningscentrum ESMA in Buenos Aires en daarna praten met de Grootmoeders. De ervaringen en verhalen van Catalina en Hilario lopen ver uiteen. Voor Catalina is het zeker een worsteling, maar ze krijgt veel steun van haar vriend bij haar plotselinge verandering van identiteit. Ze stelt zich op zoals de Grootmoeders hadden gehoopt. Bij de rechtbank klaagt ze haar pleegouders fel aan. Die hebben haar mishandeld, voorgelogen en bedreigd als ze opzoek zou gaan naar haar herkomst. Catalina hoopt dat deze mensen de maximumstraf krijgen. De veroordelingen tot 15 en 12 jaar worden door de aanwezigen met applaus, gejuich en omhelzingen ontvangen.
Klemgezet
Bij het proces tegen de pleegouders van Hilario loopt het anders. Ze krijgen allebei zes jaar en na de uitspraak heerst er een ongemakkelijke stilte, van mensen die niet weten wat ze er mee aan moeten. De biologische familieleden van Hilario, vooral zijn oma, vinden de straf te laag, maar ze hebben Hilario zelf horen pleiten voor een zo laag mogelijke straf. Hij voelt geen band met de biologisch ouders die hij nooit heeft gekend, maar wel met zijn pleegouders, die hem altijd goed hebben behandeld en ook niet voorgelogen. Ze hadden hem al jong verteld dat hij niet hun eigen zoon was, maar geadopteerd. Hilario voelt zich klemgezet tussen twee families en volledig buiten zijn eigen schuld in grote problemen gebracht. Hij is bang door dit proces nog meer te verliezen, en hij heeft al zoveel verloren. En hij hoopt dat zijn oma, die zo blij was toen ze hem na al die jaren had gevonden, dat een beetje zal begrijpen.
Hilario wil ook graag de achternaam van zijn pleegouders houden, maar de advocate van de Grootmoeders voelt daar niets voor. De hele familie is immers getroffen, en die wil dat hij de naam van zijn echte ouders krijgt. Voor Hilario is het hele proces een vreselijke ervaring, een show buiten hem om. Zijn pleegouders hebben wel documenten vervalst, maar volgens hem geen misdaden tegen de menselijkheid gepleegd. Omdat ze daarvan wel worden beschuldigd, ervaart hij het als een politiek gemotiveerd proces.
Niet altijd ‘Happy End’
Het verhaal van Catalina is indringend, maar dat van Hilario blijft je als kijker veel meer bij. Het eerste past in een schema van de slechte mensen van de dictatuur en de goede mensen als slachtoffers, waarbij uiteindelijk het recht zegeviert ten gunste van de goede mensen. Bij Hilario blijkt hoe moeilijk het is een oplossing te vinden die alle betrokkenen – Hilario, zijn familie en ook zijn pleegouders – recht doet. Cineaste Hellmann wilde laten zien dat het terugvinden van een kleinkind niet altijd het door de familie verwachte ‘Happy End’ oplevert. Rechtszaken zijn belangrijk, maar kunnen ingewikkelde identiteits- en loyaliteitsproblemen vaak niet oplossen. Hellmann is in haar opzet uitstekend geslaagd. Zo wordt ook duidelijk dat het voor Hilario’s oma al een hele stap is dat ze uiteindelijk wil leren respecteren wat dit alles voor haar kleinzoon betekent. Dat het niet om haarzelf, maar om hem gaat. En ze hoopt dat haar vermoorde dochter, vanuit waar ze ook mag zijn, haar zoon Hilario gelukkig ziet.
Algo Mío – Argentina’s Stolen Children, Jenny Hellmann, 2016, 93 minuten. Spaans gesproken, Engels ondertiteld.
Te zien op Filmfestival Movies that Matter in Den Haag:
Za. 25 maart, 16.30 uur
Zo. 26 maart, 11.15 uur
Vr. 31 maart, 18.45 uur
Za. 1 april, 18.45 uur.
Op 25 en 26 maart met nabespreking met o.a. Jenny Hellmann, op 31 maart met nabespreking met Alejandra Slutzky, naar Nederland gevlucht voor de Argentijnse dictatuur, schrijfster en mensenrechtenactiviste.
