Zoektocht van Ezra de Haan naar een man in een land en een land in een man
“Het water brandt
in zijn heldere spiegeling
van morgenzon.”
Zo helder en eenvoudig als zijn taalgebruik is, zo mooi is de poëzie van Michaël Arnoldus Slory (1935), een van Surinames grootste dichters.
Met het reisboek Zoeken naar Slory. Een reis door verrassend Suriname gaat Ezra de Haan (1957), die zelf eerder de dichtbundel Scheren zonder spiegel (2011) publiceerde, op zoek naar deze literaire held. Naar verluidt kan hij Slory op de markt in Paramaribo vinden, maar hij vangt steeds bot. Ondanks tips zwerft de auteur tevergeefs rond in Suriname. Ondertussen vertelt hij over Slory. Die is van arme komaf, studeerde in Nederland en keerde terug naar Suriname. Slory schrijft mooie gedichten, voornamelijk in het Sranantongo en het Spaans. Hij ondervindt al snel dat het dichtersleven een armoedig bestaan is. Ondanks dat hij in 1986 de prestigieuze Literatuurprijs van Suriname krijgt, voelt hij zich niet gewaardeerd en raakt hij gefrustreerd.
Door zijn principiële houding en sterke meningen plaatst Slory zich soms buiten de maatschappij. Hij is geen makkelijke man, niet voor zijn omgeving en niet voor zichzelf. Het beeld dat ontstaat is dat van een tragisch figuur, die door zijn poëzie in de harten van de Surinamers zit.
Hosselaars
Voor bakra De Haan is het afzien in het tropische Suriname, hij zweet als een otter. Net als de Surinamers springt hij regelmatig onder de douche om af te koelen. Alle indrukken en de moordende hitte maken de dagen vermoeiend.
De auteur verkent de hoofdstad en strijkt neer op terrasjes voor ijskoude biertjes. Hij observeert de omgeving en leest het werk van Slory. Soms laat hij zich rondrijden door taxichauffeur Kishore, die vooral ongenuanceerd zijn mening geeft.
Zangvogels
Het land wordt bestuurd door Desi Bouterse, die sinds 2010 als democratisch gekozen president aan de macht is. De Haan ziet vervallen panden, huizen met dikke sloten op de deuren en hosselaars op straat. Suriname heeft meer problemen dan het aan kan, de economie draait slecht en er is armoede. Alleen voor mensen met harde valuta is Suriname een goedkoop land. Reizen is het niet makkelijk in het geïsoleerde Suriname, ondanks de ‘nabijheid’ van het Zuid-Amerikaanse continent. Wegen zijn slecht en verbinden nauwelijks met de buurlanden.
De Haan signaleert een Surinaamse mentaliteit, waarbij mensen weinig geneigd lijken tot klantvriendelijkheid. Maar hij ziet ook veel moois, zoals de overlevingsdrang van de bevolking. En de schoolmeisjes met kunstig gevlochten haar en de mannen met hun zangvogels.
Trompetteren
De Haan verkent Suriname met de poëzie van Slory in gedachten. Diens gedichten zijn vaak een lofzang op de schoonheid van de vrouw, het alledaagse Suriname en de overweldigende natuur. Ze tonen de pracht en de ellende van het land. Een fragment van het confronterende gedicht ‘Slaaf, gehangen aan een haak’:
“Niet te overtuigen
door de tamarindezweep
Hij geloofde niet
in de superioriteit van zijn meester.”
Of ‘Wat een meid’, gedicht over een vrouw, waarbij de lezer het verlangen ook voelt.
“Wanneer herten
uit je dijen springen
door de snelheid
waarmee jij je beweegt,
word ik stil.
Wanneer de lucht
trompetteert
om hoe mooi jij je maakt,
prachtig beweegt,
zal ik kijken
naar de jongemannen
die wedijveren
in nieuwe liedjes
over het geheim
dat ik te weten kwam.”
Door de Nederlandse plaatsnamen, de gedeelde geschiedenis en het feit dat in Suriname nog altijd Nederlands gesproken wordt, voelt het land bedrieglijk vertrouwd aan, maar het is een andere wereld, ziet De Haan. Hij waant zich soms in Afrika, door de vergelijkbare cultuur, bevolking en gebruiken die teruggaan tot de tijd van de slavernij.
Pangistof
Suriname bestaat uit verschillende bevolkingsgroepen, onder andere Creolen, Javanen, de Marrons, met ieder hun eigen cultuur. Een minder glansrijke rol is weggelegd voor de Chinezen, die de supermarktenbranche domineren. Ze bieden slechte service, houden zich afzijdig van de Surinaamse samenleving en vertikken het om Sranantongo of Nederlands te spreken. Ze werken 24/7 en bouwen in sneltreinvaart het land op (wegen, infrastructuur) en nemen de boel langzaam over, zo is het gevoel. Ze zijn dan ook niet populair onder de Surinamers.
De Haan is geïnteresseerd in het land, de mensen en de geschiedenis en hij heeft een passie voor lezen en literatuur. Grappig detail in het verhaal is dat hij regelmatig op zoek gaat naar pangistoffen, waardoor de locals hem wat vreemd aan kijken. Kennelijk horen mannen zoiets niet te doen, concludeert De Haan. Deze kleurrijke omslagdoeken worden door vrouwen gedragen en het gebruik ervan gaat terug tot de tijd van de slavernij en de cultuur van de marrons (weggelopen slaven).
Ook bezoekt hij boekhandels, op zoek naar Surinaamse literatuur. Een aantal bekende namen uit de Surinaams-Nederlandse literaire scene geven acte de présence: Karin Amatmoekrim, wijlen Clark Accord, Raj Mohan, Tessa Leuwsha en Nina Jurna.
Niet inspirerend
De Haan legt de ziel van een land bloot in een pakkend boek. Met het oog van een buitenstaander slaagt hij erin om de sfeer goed te schetsen. Het aardige is dat hij zijn reisverhaal combineert met krantenberichten, die een aanvullend licht werpen op wat De Haan om zich heen ziet en meemaakt. Hij leest over grote problemen (economische situatie, verkeersdoden, corruptie) en kleine beslommeringen (lawaai van scholieren) die het land bezighouden.
Wat een extra dimensie aan het verhaal geeft, is dat De Haan als gastdocent lesgeeft aan de Schrijversvakschool. Daardoor maakt hij contact met de Surinamers zoals een gemiddelde reiziger dat nooit doet. Ze voeren gevoelige discussies over taal en achtergrond en bespreken verschillen tussen de Surinaamse en de Nederlandse uitgeefwereld.
Ik heb de opmerking al vaker gemaakt bij uitgaves van uitgeverij In de Knipscheer, want ook deze boekomslag vind ik gedateerd en niet inspirerend. Met een mooiere foto of goede tekening kun je zo’n boek er meer uit laten springen in de uitpuilende schappen en snel van assortiment veranderende boekhandels.
Slory is een legendarische dichter in Suriname en zijn oeuvre is een ode aan het leven, net zoals Suriname dat is. De Haan heeft met Zoeken naar Slory een sympathiek reisboek met een literaire twist geschreven. Of hij Slory nou vindt of niet, laat ik in het midden. Misschien doet dat er ook niet toe en gaat het meer om de zoektocht zelf. Dit boek is een monument voor en eerbetoon aan de dichter Slory en daarmee ook aan Suriname. Slory ís Suriname.
Ezra de Haan, Zoeken naar Slory. Een reis door verrassend Suriname, Uitgeverij In de Knipscheer, Haarlem, 2014, ISBN 9789062658302, 276 pag., €19,50
Van Slory verschenen bij uitgeverij In de Knipscheer de bloemlezingen Ik zal zingen om de zon op te laten komen (1991) en Torent een man hoog met zijn poëzie (2012)
Lees ook onze recensie van Scheren zonder spiegel
