Tijdens mijn studie Spaanse Taal- & Letterkunde was Honderd jaar eenzaamheid verplichte kost. De iconische roman van de Colombiaanse schrijver Gabriel García Márquez (1927-2014) – in eigen land en Latijns Amerika liefkozend Gabo genoemd – wordt wereldwijd geprezen en staat bij miljoenen lezers op de boekenplank. ‘Het beste werk in de Spaanstalige literatuur sinds Don Quijote van Cervantes’, zo wordt beweerd. Maar ik kon er niet echt van genieten. Onder meer omdat ik het verplicht, in beperkte tijd moest lezen, maar ook omdat ik het spoor bijster raakte door de verschillende (of dezelfde?) gelijknamige personages bij opeenvolgende generaties.
Ik ben niet de enige, getuige de verhalen uit Was Gabo an Irishman?, een bundel samengesteld onder redactie van Caroline Doherty de Novoa, Richard McColl en Victoria Kellaway (die u misschien kent van Colombia. A Comedy of Errors). Ze wonen alle drie in Bogotá en dit boek is een liefdesverklaring aan Colombia en een eerbetoon aan García Márquez. Híj wekte de nieuwsgierigheid van de auteurs naar het land op en hielp hen hun weg te vinden in Colombia. Het land en haar bewoners op hun beurt hielpen de auteurs het werk van de Nobelprijswinnaar beter te begrijpen.
De bundel bestaat uit 26 persoonlijke essays, geschreven door auteurs van verschillende achtergronden uit negen verschillende landen. Het merendeel is afkomstig uit Engelstalige landen, daarnaast zijn er enkele Colombianen en paar verdwaalde Nederlanders. Opvallend veel auteurs hebben een Colombiaanse partner ‘opgeduikeld’.
Behekste mangoboom
Het is lastig om het belang van een auteur als García Márquez te overschatten, zeker in Colombia. De meeste Colombianen zijn apetrots op hem, hoewel soms het verwijt klinkt dat hij bijna zijn hele leven buiten Colombia doorbracht. Deze bundel haalt de origine van Márquez’ schrijven aan, de inspiratie en kijk op het leven die hij kreeg doordat hij opgroeide bij zijn grootouders: opa kolonel in burgeroorlog, oma met haar wonderlijke verhalen.
Het cliché wil dat het surrealisme, of magisch realisme, deel uitmaakt van het dagelijkse leven in Colombia. De auteurs ondervinden dit aan den lijve en hebben moeite om de werelden van feit en fictie, die in Colombia in elkaar overlopen, te scheiden. Zo lezen we over een duiveluitdrijving van een behekste mangoboom. Perceptie is realiteit. De lezer krijgt een goede indruk van het alledaagse leven in Colombia want de auteurs zijn geen passanten, maar mensen die zich er echt gevestigd hebben.
Met romans als Liefde in tijden van cholera en Over liefde en andere duivels in gedachten kan het thema liefde niet ontbreken. Colin Post wijst in zijn bijdrage op de donkere kant van de liefde, die in Colombia en dus in Márquez’ werk opduikt. En natuurlijk komt de oorlog voorbij, die in Colombia nooit ver weg is. Emma Newbery wijst op de onvermijdelijkheid en natuurlijkheid van oorlog, waar Márquez op wees zonder te oordelen. De gekte van de oorlog in Colombia doet soms denken aan die van Macondo, het fictieve dorp uit Márquez’ verhalen. De auteurs observeren dat gewone Colombianen mensen een bijzondere levenshouding hebben en het daarom volhouden. Een van de aardigste bijdragen is van Jordi Raich, die als journalist veel in het land reist en betrokken is geweest bij de voorbereidingen van de vredesbesprekingen tussen de guerrillabeweging FARC en de Colombiaanse regering.
Grote hel
Ieder hoofdstuk wordt voorafgegaan door citaten van Márquez zelf of uit zijn romans. Na ieder hoofdstuk volgt een portretje van de bewuste auteur, plus verwijzing naar diens website, blog of boek(en). Een Nederlandse auteur in het boek is Tim Buendía, die zes jaar woonde in Aracataca, het geboortedorp van Gabo. Tim is zo verknocht aan Colombia en García Márquez dat hij zijn achternaam modelleerde naar een van Latijns-Amerikaans bekendste literaire personages. De andere Nederlandse bijdrage is van Fetze Weerstra, die als fotograaf in Colombia woont en werkt.
Het titelverhaal Was Gabo an Irishman? is geschreven door Doherty de Novoa en wat mij betreft iets vergezocht. Het is een onwaarschijnlijke vraag (met een duidelijk ‘nee’ als antwoord), maar de auteur dringt er op aan om toch even door te lezen. Haar theorie klinkt als volgt: de Ieren waren al in Amerika toen Columbus daar aankwam. Ze trekt de lijn door naar Latijns Amerika, en in navolging daarvan is Gabo dus ook een Ier. Bovendien, argumenteert ze, de parallel tussen Ierland en Colombia is duidelijk, beide landen belichamen een bijzondere combinatie van magie en realisme. En net zoals García Márquez kon de literaire grootheid James Joyce zijn meesterwerken alleen op afstand van zijn thuisland schrijven.
Redacteur en freelance journalist McColl woont in het snikhete Mompós. Hij trekt de vergelijking met De kolonel krijgt geen post en vraagt zich af in hoeverre het leven daar is veranderd ten opzichte van de tijd van de 1000 dagen oorlog. Ook geeft hij een inkijkje in hoe het leven in een kleine gemeenschap is. ‘Pueblo pequeño, infierno grande’ (klein dorp, grote hel), zoals men in Colombia zegt.
Alle auteurs roemen het speciale gevoel dat Colombia bij hen oproept en de onbevreesdheid waarmee de Colombianen het leven en de wereld om hen heen tegemoet treden. Niet verrassend is het dan ook opgedragen aan García Márquez en de gastvrije Colombianen. Het is een bundel met een knipoog en humor, niet diepgravend, geen literaire beschouwingen, maar wel met liefde. Sommige verhalen blijven wat aan de oppervlakte hangen.
Bovenal is het een boek waardoor ik zin krijg om het werk van Márquez dat ik in de kast heb staan te herlezen.
Wilt u óók dat García Márquez-gevoel ervaren en door zijn belevingswereld reizen? Neem dan de literaire reisgids Het Colombia van Gabriel García Márquez van Marcel Bayer ter hand en boek een ticket naar Colombia.
Was Gabo an Irishman? Tales from Gabriel García Márquez’s Colombia, Caroline Doherty de Novoa/Victoria Kellaway/Richard McColl (Eds), Papen Press, 2015, ISBN 9789584662026, 248 pag.
Recensie is geplaatst op 30-12-2016
