Indringend essay van de Mexicaanse schrijfster Valeria Luiselli
U kent het vast wel, het ongeduld van een kind dat wil weten hoe een verhaal afloopt. Vanuit deze begrijpelijk behoefte verlangt de vijfjarige dochter van de Mexicaanse schrijfster Valeria Luiselli (1983) naar duidelijkheid. Onderwerp van gesprek zijn de minderjarigen die zonder ouders asiel aanvragen in de Verenigde Staten. De meeste kinderen komen uit Guatemala, El Salvador en Honduras. Luiselli werkte in 2015 vrijwillig als tolk bij een immigratierechtbank in New York en hoorde zo het verhaal van honderden Midden-Amerikaanse kinderen. Haar ervaringen tekende ze op in Vertel me het einde. Een essay in veertig vragen.
Meer dan 120.000 kinderen werden opgepakt aan de grens tussen de Verenigde Staten en Mexico tussen april 2014 en augustus 2015. Het was een humanitaire ramp. Luiselli interviewde kinderen in het Spaans en probeerde die kinderverhalen te transformeren tot een samenhangend verhaal. In 2014 reizen Luiselli en haar gezin in tegengestelde richting, van noord (New York) naar zuid (Arizona).
Een van de vragen is of het kind onderweg iets ergs is overkomen? Bij voorbaat schaamt Luiselli zich, want als Mexicaanse weet ze welke kwalijke rol haar land speelt in het leven van deze kinderen en de honderdduizend andere migranten. De meesten reizen per trein van gammele goederenwagons, bijgenaamd La Bestia (het Beest). “Je gaat levend aan boord, maar je stapt uit als een mummie”, citeert Luiselli een gezegde.
Anticonceptie
De reis is onmenselijk zwaar en verloopt via coyotes, mensensmokkelaars, een illegale tocht die duur en gevaarlijk is. Criminelen en drugsbendes terroriseren de migranten of executeren hen simpelweg. Tachtig procent van de vrouwen en meisjes wordt onderweg verkracht; uit voorzorg nemen veel vrouwen dus anticonceptie. Ontvoeringen, moorden, verdwijningen (120.000 sinds 2006) zijn schering en inslag. Hoe voorkomen we dat we deze horror normaal vinden?
Als ze erin slagen de grens met de VS over te steken, dan wacht de helse woestijn, waarin talloze migranten verdwalen en sterven van de dorst. De kinderen wordt geleerd om bij het bereiken van de Mexicaans-Amerikaanse grens zich aan te geven bij de migratiedienst of Border Patrol. “Als mijn kinderen in hun eentje landen zouden moeten doorkruisen en grenzen zouden moeten oversteken, zouden ze dat overleven?”, vraagt Luiselli zich af.
De eerste vraag op het formulier luidt “Waarom ben je naar de Verenigde Staten gekomen?” Vaak is het een hereniging met een ouder of familielid. Of ze zijn op de vlucht voor armoede en geweld. Om de nachtmerrie waarin ze zijn geboren te ontvluchten, zoals Luiselli mooi formuleert.
Barbaren
Er gaapt een kloof tussen de wereld van de overheidsinstanties en de realiteit van de kinderen. Voor de kleintjes zijn er kleurpotloden en schriftjes in de rechtbank. Aan Luiselli de taak om de vragen in bureaucratische taal te herformuleren, bijvoorbeeld door Guatemala te zeggen in plaats van ‘land van herkomst’. De verhalen die Luiselli uit de kinderen krijgt zijn lang niet altijd een samenhangend geheel. Stress, angst en wantrouwen, plus het feit dat ze kinderen zijn, vormen de verklaring daarvoor. Het is niet altijd makkelijk voor de kinderen om antwoorden te geven omdat ze getraumatiseerd zijn, zich soms bewust zijn van de risico’s voor henzelf en betrokkenen of het simpelweg niet weten. Tolken hebben geen greep op de juridische bijstand van de kinderen, wat een gevoel van machteloosheid geeft. En: waar stopt vertaling en begint de interpretatie?
De kinderen worden bijgestaan door non-profitorganisaties. Maar het is dweilen met de kraan open. Er zijn te veel kinderen en er is te weinig hulp. De immigratiecrisis wordt gezien als probleem voor de autoriteiten en samenleving. Naast de werkelijke noodsituatie aan de grens signaleert Luiselli ook een bureaucratische en juridische noodsituatie.
De politiek verhoogt de barrières verder. In 2014 lanceert Mexico, ondersteund door de VS, het Programa Frontera Sur om migranten richting de VS tegen te houden. Onder Obama werd de priority juvenile pocket van kracht, een snellere procedure en dus ook uitzetting van minderjarigen. Drie weken de tijd om asiel aan te vragen en advocaat te regelen.
De Amerikaanse bevolking staat ook niet altijd met open armen klaar. Er zijn georganiseerde burgerprotesten en burgerwachten om ‘het land te beschermen’. Berichtgeving kenmerkt zich door onwetendheid en vooringenomenheid. Termen als illegaal en immigrant zijn niet neutraal, bevatten al een veroordeling en reduceren de kinderen tot barbaren die een onmenselijke behandeling verdienen, concludeert Luiselli.
Minder erg?
De pijnlijkste en meest confronterende vragen van het formulier zijn misschien wel “ben je bang om terug te keren?” en “wie zou er voor je zorgen als je zou terugkeren?” Het antwoord is bevestigend en vaak niemand.
Sommige kinderen blijven in het hoofd van Luiselli zitten, bijvoorbeeld Manu (16) uit Honduras. Hij heeft een kopie aangifte bij de politie over bendeleden die hem na school opwachtten om hem in te lijven en zijn vriend vermoordden. Ze bedreigden hem met de dood, daarom is hij gevlucht. Dankzij dit bewijs mag hij blijven, maar de arm van de gewelddadige bendes als Mara Salvatrucha (MS-13) en Barrio 18 reikt tot in de VS.
Het lijkt misschien een ver-van-ons-bed verhaal over uitzetting van Midden-Amerikaanse kinderen. Maar hier in Europa hebben we migranten uit Afrika en Syrië die via smokkelaars in gammele bootjes de Middellandse Zee overvaren en daarbij niet zelden de dood vinden. Ze zijn lang niet allemaal minderjarig en niet per se op de vlucht voor oorlog, maar maakt dat het minder erg?
Vertel me het einde is een triest verhaal over een hartverscheurende realiteit. Het wrange volgens Luiselli is ook dat als een kind onderweg iets overkomt, niemand ooit aansprakelijk is. Luiselli vertelt dit verhaal door zoals ze zelf zegt “een combinatie van woede en helderheid”. Het antwoord op haar dochters vraag moet ze schuldig blijven, net zoals de rest van ons.
Ander werk Luiselli zijn de essaybundel Valse papieren (2012) en de romans De gewichtlozen (2014) De geschiedenis van mijn tanden (2015).
Deze zomer leest u een interview met Valeria Luiselli over haar nieuwste roman Het archief van de verloren kinderen.
Valeria Luiselli, Vertel me het einde. Een essay in veertig vragen, Das Mag/Uitgeverij Karaat, 2017, ISBN 9789492478436, 132 pag., €12,99, vertaling: Fiep van Bodegom & Merijn Verhulst
