Prachtige bundel ter oriëntatie én verdieping
Omdat veel Paraguayanen menen dat ze gemeenschappelijke wortels hebben in het raza guaraní, probeerde de Paraguayaanse socioloog en journalist Helio Vera zich voor te stellen hoe het recept om een Paraguayaan te maken er uit zou zien: “Neem zes eenheden inheemsen, vooral Guaraniés uit de centrale regio, maar vergeet niet er een beetje Payaguá, Guayakí, Guaikuru, Tobá, Moro of Chamacoco door te doen. Doe er al roerend twee eenheden Spanjaarden uit Andalusië en Extramadura en wat Basken bij. Voeg een snuifje Engelsen, Duitsers en Italianen, en wat Noord-Afrikanen of joden van onbekende herkomst toe. En vergeet niet een ruime scheut zwarte Afrikanen. Wees geduldig, en wacht een paar eeuwen voor je gelijke maten van Italianen en Duitsers toevoegt.” En zo gaat Vera nog even door. Hij moet niets hebben van verhalen over een raza guaraní of andere nationalistische mythes.
Dit is een citaat uit een van de ongeveer negentig teksten uit de Paraguay Reader. History, Culture, Politics. De ironisch-relativistische kijk van Vera spreekt de samenstellers (en ook deze recensent) aan, want ze hebben drie stukken van hem opgenomen. De geselecteerde bronnen zijn gevarieerd: stukken uit kranten, uit dagboeken, gedichten, rapporten, interviews (met bijvoorbeeld ex-dictator Stroessner en voetballer Erico), een recept, een stuk over de nationale drank tereré, een betoog van een Jezuïetenpater uit de achttiende eeuw en nog veel meer. Een aanzienlijk deel van de teksten is uit de tijd zelf, maar er zijn ook veel latere stukken van schrijvers, historici en sociale wetenschappers opgenomen. Een groot deel van de teksten is voor deze uitgave voor het eerst in het Engels vertaald. Sommige stukken waren nooit eerder gepubliceerd.
Wreed
De teksten zijn geordend in zes chronologische delen, gevolgd door een thematisch zevende deel over wat het betekent om Paraguayaan te zijn, kortom de nationale identiteit. Na de algemene inleiding over onder andere het historische isolement van Paraguay heeft ieder deel een aparte inleiding. Ook de afzonderlijke bronnen worden steeds kort toegelicht. De nationale identiteit is sterk gevormd door twee verschrikkelijke oorlogen: tegen de Triple Alliantie (1864-1870, tegen Argentinië, Brazilië en Uruguay) waarbij tweederde van de bevolking omkwam, en de Chaco-oorlog (1932-1935) tegen Paraguay. Zo’n tachtig pagina’s – bijna een vijfde deel van het boek – gaan over die twee oorlogen, over de eerste zelfs ruim vijftig, verdeeld over tien teksten. Bij vijanden als Brazilië is de betekenis van die oorlog veel kleiner. In The Brazil Reader is daarover maar één tekst van vier pagina’s opgenomen.
We lezen dagboekfragmenten van soldaten met vreselijke verhalen en oorlogsgedichten. In een nooit eerder gepubliceerde tekst geeft de Schotse lijfarts van president-maarschalk-dictator Francisco Solano López (president 1862-1870) zijn mening over diens geestelijke gezondheid. Hij noemt López geestelijk zeer instabiel, met een wreed karakter en megalomane fantasieën. Critici zien López als de man die door zijn megalomanie en roekeloos optreden de Triple Alliantie-oorlog heeft uitgelokt en daarmee Paraguay in het verderf gestort. Voor nationalisten is hij de nationale held bij uitstek, die zijn vaderland tot zijn dood op het slagveld moedig heeft verdedigd. Over deze en andere historische kwesties lopen de meningen lopen ver uiteen. In de reader zijn regelmatig teksten met verschillende standpunten naast elkaar gezet. Duidelijk is wel dat de Engelse samenstellers nationalistische interpretaties meer als mythe dan als werkelijkheid beschouwen.
Geweld en nationale identiteit
Naast identiteit en oorlogen is er veel aandacht voor de van oorsprong inheemse taal Guaraní, die door bijna 90 procent van de bevolking wordt gesproken, meer dan het Spaans. Guaraní zorgt als deel van de nationale identiteit voor een gevoel van eenheid. Maar als taal van het volk is Guaraní, naast het Spaans als taal van de macht, ook een onderdeel van diep in de samenleving geworteld ongelijkheid. Er zijn ook veel teksten over inheemse volken, die officieel maar 2 procent van de bevolking vormen en worden gemarginaliseerd en gediscrimineerd.
The Paraguay Reader is samengesteld door Peter Lambert en Andrew Nickson, twee Engelse historici/sociale wetenschappers die al lang over Paraguay schrijven. In 1997 publiceerden ze samen de verhelderende bundel The Transition to Democracy in Paraguay. Lamberts specialismen zijn de invloed van geweld en oorlog op de vorming van nationale identiteiten en hoe interpretaties van het verleden politiek worden gebruikt. Daarvan biedt Paraguay prachtige voorbeelden.
Toegankelijk
Deze breed opgezette, gevarieerde en bundel. geeft een goed beeld van de ontwikkelingen in Paraguay en de discussies daarover. We kunnen daar blij mee zijn, want er is daarover maar weinig goede en toegankelijke literatuur buiten het Spaanse taalgebied. Weinig belangrijke punten ontbreken. Zo is er terecht aandacht voor de katholieke kerk in de koloniale tijd toen Jezuïeten missies (nederzettingen) voor inheemsen vormden. Over de betekenis van de katholieke kerk na de onafhankelijkheid komen we – op een paar zijdelingse opmerkingen na – echter weinig te weten. Dat had zeker een of twee aparte teksten verdiend.
Voor de belangstellende lezer is er handzame lijst van geselecteerde literatuur, deels Engels en deels Spaans. Het zwakste punt van het boek – en van meer delen in deze serie – is het dramatisch slechte register. Juist een boek dat bestaat uit bijna honderd los van elkaar ontstane teksten, heeft een goed register nodig. Als je een naam tegenkomt en denkt ‘He, die heb ik al eerder gezien, bij welk onderwerp was dat ook weer?’, staat die persoon vaak helemaal niet in het register. Bij sommige onderwerpen staan tientallen paginanummers, zonder verdere onderverdeling. Dit neemt niet weg dat het een prachtig boek over Paraguay is, zowel ter oriëntatie als ter verdieping.
Peter Lambert en Andrew Nickson (red.), The Paraguay Reader. History, Culture, Politics. Durham-Londen: Duke University Press, 2013, 475 pag., met illustraties, ISBN 978-0-8223-5268-6. Ongeveer € 25,-
Recensie is gepubliceerd op 17-05-2017
Deze bijdrage is onderdeel van de ‘Paraguay Special’, voorjaar 2017.
In de serie Latin America Readers zijn tot dusverre verschenen:
Argentina, Brazil, Chile, Colombia, Costa Rica, Cuba, Dominican Republic, Ecuador, Guatemala, Mexico, Paraguay, Peru, Lima en Rio de Janeiro.