Dagboek van John Gabriel Stedman 1772-1777
Het boek Reize naar Surinamen is gebaseerd op de dagboekaantekeningen van de Schots-Nederlandse beroepsmilitair John Gabriel Stedman. Stedman nam tussen februari 1773 en april 1777 deel aan een aantal militaire campagnes tegen gewapende groepen van gevluchte slaven die zich verzetten tegen de slavernij in de Nederlandse plantagekolonie Suriname. In 1796 verscheen het boek in de Engelse taal , geschreven op basis van de dagboeken en voorzien van een groot aantal illustraties en tekeningen van Stedman zelf.
In 1799 verscheen een Nederlandse vertaling met tachtig pentekeningen gebaseerd op de tekeningen van Stedman. Michaël Ietswaart, die rechten studeerde aan de Universiteit van Amsterdam, alles bij elkaar vier jaar in Suriname woonde en veel heeft gereisd in Zuid-Amerika, maakte een moderne vertaling op basis van het Engelstalig origineel en de historische vertaling. Daarnaast maakte hij gebruik van de onverkorte versie van het niet geredigeerde werk van Stedman, dat in 1988 werd gepresenteerd door Richard en Sally Price, die zich al lange tijd met slavernij in het Caribisch gebied hebben bezig gehouden.
In 1987 verscheen bij De Walburg Pers een fraaie uitvoering van de Nederlandstalige versie, voorzien van een Engelstalige samenvatting. Deze uitgave, geïllustreerd met kleurenprenten, werd vervaardigd in opdracht van de Suriname Aluminium Company, Suralco.
Het boek van Stedman is om een aantal redenen van belang. Het beschrijft allereerst gedetailleerd en onomwonden het ellendige leven van de slaven in Suriname en het wangedrag van de opzichters op de plantages, die de meestal afwezige eigenaren vertegenwoordigden. Daarnaast geeft het inzicht in het ellendig lot van de beroepsmilitairen die in de strijd met de rebellen massaal aan ziektes en verwondingen bezweken in de bossen en moerassen waar de strijd werd gestreden. Het geschreven woord wordt verhelderd door een groot aantal tekeningen van Stedman zelf.
De liefde die Stedman opvatte voor de slavin Joanna, met wie hij een zoon krijgt, verdiept het verhaal en verbindt het maatschappelijke met het persoonlijke. Door zijn vriendschap met de toenmalige gouverneur van Suriname had Stedman bovendien een goed inzicht in de gedragingen van de economische en bestuurlijke elite in de kolonie in die tijd. Tenslotte dragen interessante korte verhandelingen over de flora en fauna bij aan de waarde van dit historisch document. Zeer opmerkelijk is dat Stedman niet alleen het slavernijsysteem van de Nederlanders uitdrukkelijk aan de kaak stelt, maar ook aanbevelingen doet ter verbetering van het slot van de slaven.
Michaël Ietswaart heeft met een moderne vertaling het belangrijke werk van Stedman zonder meer zeer toegankelijk gemaakt. Het is moeilijk voorstelbaar dat velen zich door het oud-Nederlands, dat terug te vinden is in de uitgave van 1987, zouden kunnen heen worstelen. Problematisch is echter dat Ietswaart niet alleen de oude versie heeft herschreven maar ook een onduidelijke selectie heeft gemaakt uit de oorspronkelijke tekst.
Zoals Ietswaart het in zijn inleiding op pagina 14 stelt: “Mijn samenvatting van zijn verhaal bevat natuurlijk slechts mijn keuze…”. Een vergelijking van de versie die in 1987 verscheen met de nieuwe versie toont grote verschillen in presentatie, ordening en ook in omvang van de tekst. De oude versie bevat 25 hoofdstukken, de nieuwe 16. Veel passages met specifieke en wellicht nu wat minder relevante beschouwingen zijn verwijderd, zonder dat de lezer ook maar enig inzicht krijgt in de overwegingen en de aanpak van de vertaler. Het is onbegrijpelijk dat Ietswaart de lezer dat inzicht onthoudt.
Hoogst opmerkelijk is dat aan het slot van de moderne versie, in hoofdstuk 16, een tabel is opgenomen met een gemiddelde arbeidsverdeling tussen honderd slaven die op een gemiddelde plantage werkzaam waren. Alles bij elkaar waren er constant circa tachtigduizend slaven werkzaam op achthonderd plantages. De tabel onderscheidt twintig typen van werkzaamheden die door de slaven werden verricht; het vormt de onderbouwing van Stedman´s opmerkelijke pleidooi voor een verbeterde werkverdeling op de plantages om zo het lot van de groep negers die op het land moesten werken, te verlichten. Deze tabel met de begeleidende tekst is niet in de uitgave van 1987 terug te vinden en de bewerker van de nieuwe versie geeft helaas geen toelichting bij de herkomst van de getallen en de tabel.
Alles bijeen levert de nieuwe uitgave een belangrijke bijdrage aan de verbreding van de kennis omtrent de slavernij in zowel Nederland als Suriname.
Reize naar Surinamen – Dagboek van John Gabriel Stedman 1772-1777. Moderne vertaling door Michaël Ietswaart, WalburgPers, Zutphen, 2014, ISBN 978.90.5730.969.4, 303 p., prijs € 24,95
