Verhalenbundel van de Boliviaanse schrijfster Liliana Colanzi
“Mijn grootvader zei altijd dat elk woord een zekere kracht bezit, en dat een juist gekozen woord de aarde kan doen beven.” Dit citaat is exemplarisch voor Onze dode wereld van de Boliviaanse schrijfster Liliana Colanzi (Santa Cruz, 1981), de verhalenbundel die als Nuestro mundo muerto in 2016 verscheen en inmiddels vertaald is in het Engels, Frans en Italiaans.
De zin is afkomstig uit ‘Chaco’, een verhaal dat bekroond werd met de Premio Aura Estrada, een prijs voor Spaanstalige vrouwelijke auteurs . Woorden zijn volgens de verteller een “bliksemschicht”, “tijger” of “orkaan”. Het verhaal speelt in Chaco, een immens groot woestijnachtig gebied in Bolivia waar “indianen werden vermoord en vrouwen werden verkracht”. Het historische onrecht is nooit rechtgezet. Volgens de alcoholistische grootvader is de ik-persoon een leugenaar. De laatste zin luidt: “Eén laatste geluid en dan zullen we de duisternis omhelzen”. Dit geeft het onbestemde gevoel van de lezer goed weer.
Paarse horizon
Het titelverhaal is ontleend aan een regel uit een inheems Ayoreo-liedje in het begin van de bundel: “Dit is de boomstam van alle verhalen, hij spreekt over onze dode wereld”. De plaats van handeling is de planeet Mars, in wat een nabije toekomst lijkt te zijn. De hoofdpersoon is een jonge, alleenstaande vrouw, die deel uitmaakt van een internationaal ruimtegezelschap. Op deze verre onvruchtbare planeet met paarse horizon pioniert de groep voor de gehele mensheid.
Ondanks de tientallen miljoenen kilometers die de aarde en Mars van elkaar scheiden, laat het aardse leven de vrouw nog niet los: een verbroken relatie, kinderloosheid, een veilig bestaan, het zit nog allemaal in haar hoofd. Maar die beslommeringen worden naar de achtergrond gedrukt door de existentiële drang om te overleven, iedere ruimtewandeling is een aanslag op lichaam en geest: “ons vlees heeft het niet door, maar onze botten wisten het”. Ieder moment kan haar laatste zijn.
Tot zover heel realistisch. Maar dan schieten opeens een ontplofte kerncentrale, een enorme prehistorische vis uit de Martiaanse bodem en een loslopend hert door het verhaal. Wat is hier aan de hand? Deze onverwachte wendingen of bizarre elementen zijn typerend voor de verhalen van Colanzi.
Inheemse krachten
In de verhalen ‘Het oog’ en ‘De golf’ zoemt een constante, dreigende ondertoon. In Het oog wordt een onzekere studente platgewalst door haar dominante, gelovige moeder, met zelfverminking en verlies van eigenwaarde als gevolg. Kan dit buitenbeentje omgaan met de dwangbuis die haar leven is? Het verhaal eindigt met een prachtige dreiging: “Het Oog was weg en het meisje kon in haar botten het geknetter voelen van de eerste vuurballen die op weg waren naar de aarde. Het was begonnen.” Ook in De golf is een jonge vrouw de hoofpersoon, ditmaal in een sterkere rol. Ze studeert in Ithaca, New York (waar Colanzi zelf woont en lesgeeft aan de universiteit). Terwijl de samenleving om haar heen naar de knoppen lijkt te gaan (zelfmoorden, ruzies), voelt de studente intuïtief aan wat er gaat gebeuren en lijkt ze immuun voor de golf van destructie. De rest niet, want “niemand is in staat een engel te herkennen wanneer die hem recht in het gezicht blaast.” Maar welk trauma wacht haar als ze terugkeert naar haar thuisland Bolivia? “Mijn versleten hart bibberde, beefde van liefde.”
Een vergelijkbaar gevoel van naderend onheil bekruipt de lezer in ‘Meteoriet’, een verhaal waarin het stel Ruddy en Dayana ruziet terwijl een meteoriet de hemel oplicht. De veranderde atmosfeer en onrust lijken door te werken in hun persoonlijke levens. Het stel reist af met hun koeiendrijver Félix, bezoekt een vrouw om haar schadeloos te stellen omdat haar zoon – die met buitenaardse wezens schijnt te kunnen praten – door een van hun koeien is verwond. De moeder is een sterke plattelandsvrouw die haar jachtgeweer weet te hanteren. Maar het echte gevaar lijkt te schuilen in haar inheemse krachten…
Grappenmaker
Het aandoenlijkste verhaal van de bundel is ongetwijfeld ‘Alfredito’, waarin een vrouw terugdenkt aan haar kindertijd toen een van haar klasgenootjes overleed, Alfredito, het kleinste jongetje en de grappenmaker van de klas. Toen ze haar nanny, zelf een kleindochter van een inheemse Ayorea, vroeg naar de dood, antwoordde die: “De doden gaan nooit weg”. Op speelse wijze toont Colanzi de verwondering van een kind over de dood en over het leven. Maar is dood wel dood? En zoals dat gaat met kinderen, staan ze veel meer open voor de mogelijkheid van alles. Voor hen is het zo klaar als een klontje: “Alfredito zou spoedig weer onder ons zijn.”
De meest ongrijpbare verhalen van de bundel zijn ‘Kannibaal’, waarin twee jonge vrouwen in Parijs zijn op het moment dat daar een moordenaar is die zijn slachtoffers opeet, en ‘Verhaal met vogel’. Verhaal met vogel speelt zich af in verschillende jaren op Las Delicias, een suikerrietplantage waarbij de onderlinge relatie tussen personages vaag is en duidelijk blijkt dat de inheemse bevolking slecht af is en dat er sprake is van feodale verhoudingen. Wel staat er een mooie zin in als “de zuidenwind buigt het suikerriet zo ver door dat het lijkt alsof het gekamd wordt”, maar dat maakt het verhaal niet leesbaarder.
Spook
In het voorwoord noemt de Chileense schrijver Diego Zúñiga Colanzi een vreemde stem: “in Onze dode wereld betekent terugkeren de confrontatie moeten aangaan met een taal, een verleden, een reeks ouder rituelen die de duisternis in het heden proberen te verklaren.” Als invloeden worden genoemd horrorfilms, fantastische literatuur en Latijns-Amerikaanse volksvertellingen, die terug gaan tot de tijd vóór Columbus. Zúñiga vervolgt: “Het verleden is “een stervend dier dat zich verzet, dat terugkeert, een spook waarmee deze personages zullen moeten leren samenleven als ze niet willen dat de waanzin met hen op de loop gaat.”
In een interview met Ojo en tinta stelt Colanzi dat een verhaal “een ervaring buiten het gewone overbrengt, een ‘andere’ vorm van gevoeligheid. Het maakt wat we geloven te weten en opent de deur naar het nieuwe, het verschrikkelijke dat we vergeten zijn”. Die visie maakt ze meer dan waar in deze bundel. Colanzi schrijft intrigerende verhalen, die steevast afsluiten met een sterke eindzin en daarmee de belofte van een nieuw verhaal in zich dragen en daardoor nog in je hoofd blijven hangen.
Met haar bundel Onze dode wereld bereikte Colanzi in 2017de finale voor de prestigieuze Premio de Cuento Gabriel García Márquez. Eerder publiceerde ze de verhalenbundel Vacaciones permanentes (2010) en de bundel La Ola (2013), die verhalen uit de twee bundels bevat.
Liliana Colanzi, Onze dode wereld, Uitgeverij Karaat, Amsterdam, 2019, ISBN 9789079770380, 136 pag., €18,95, vertaling: P. Menard
Deze bijdrage is onderdeel van de Special Bolivia april/mei 2021
Lees ook onze recensie van Woeste jaren van de Boliviaanse schrijver Rodrigo Hasbún
