“Breaking Bad meets City of God”, zo staat er op de achterkant van het boek Nemesis: De slag om Rio, geschreven door misdaadjournalist Misha Glenny. Het is een inkoppertje. Glenny’s boek vertelt het verhaal van Nem, een werkelijk bestaande drugsbaas uit de favela Rocinha. Toch schept de aanprijzing, naar mijn mening, een verkeerd beeld. Blockbuster City of God wordt – ondanks het wereldwijde succes – veel bekritiseerd om de commerciële en versimpelde weergave van geweld in de favelas van Rio. Glenny’s boek is een stuk genuanceerder.
Voor het schrijven van dit boek sprak de Brit veertig uur lang met Nem in de gevangenis, waar de drugsbaas momenteel zit. Ook deed hij vele interviews in de wijk Rocinha, met familie en vrienden van Nem, maar ook met politieagenten en andere betrokkenen. De nauwkeurigheid van dit onderzoek is terug te lezen in het boek, dat erg gedetailleerd is. De machtswisselingen in Rocinha in de afgelopen twintig jaar worden nauwkeurig uiteengezet, waarbij ook de rol – en medeplichtigheid – van de politie niet onbesproken blijft.
De politie in Rio de Janeiro is namelijk gefragmenteerd, corrupt en alom gewantrouwd. Dat is in principe geen nieuws, maar Glenny laat eens te meer zien hoe ingewikkeld de situatie eigenlijk is. Hij beschrijft de verschillende takken van de politie, grofweg op te delen in militair en civiel, die echter beiden ook verre van uniform zijn. Elke goede drugslord heeft goede connecties bij de politie, zo beweert Glenny. Nem had die zeker; hij onderhandelde zelfs over zijn eigen ‘overgave’.
Glenny is duidelijk onder de indruk van Nem. Hij begint met vertellen hoe de Rocinhaan – destijds nog gewoon Antônio Francisco Bonfim Lopes – in de drugshandel verzeild raakte. In die tijd heeft hij, voor een favelabewoner, een goede kantoorbaan. Zijn pasgeboren dochtertje wordt echter ziek en om de peperdure behandeling te betalen is hij gedwongen een lening te nemen bij de lokale drugsbaas. Om hem terug te betalen gaat Nem voor hem werken, waarbij hij door zijn intelligentie en precisie al snel een hoge functie krijgt.
Na acht jaar is Nem o dono do morro (de baas van de heuvel), een machtige positie aangezien Rocinha – vlakbij het rijke Ipanema, Gávea en Leblon– een van de belangrijkste afzetmarkten van Rio is voor cocaïne en marihuana. Nem blijkt een goede leider. Onder zijn bewind neemt het geweld in de wijk af. Glenny beschrijft hem als een zakenman met een afkeer van geweld: een rustige, intelligente huisvader die tegen wil en dank dono werd. Dat hij af en toe wel zijn verschillende vrouwen in elkaar sloeg doet de schrijver – naar mijn mening – een beetje makkelijk van de hand.
Juist door de vele details is het boek niet altijd makkelijk te volgen. Soms ben je even kwijt wie nou ook alweer welke drugsdealer of politieagent was. Dit is echter ook veelzeggend. Het toont dat de situatie rond geweld en criminaliteit in Rio verre van simpel is. Aan het einde van het boek beschrijft Glenny het omstreden pacificatiebeleid, waarvan je de huidige problemen beter begrijpt door de ingewikkelde situatie die eraan vooraf ging. Nem zelf steunde volgens Glenny aanvankelijk de pacificatie, maar bekritiseert later de uitvoering.
Al met al is Nemesis een interessant boek voor wie meer wil weten over geweld en drugshandel in Rio de Janeiro dan de internationale media doorgaans vertellen. Het boek is toegankelijk geschreven en toont de complexiteit van de situatie.
Daarbij is misschien nog wel het belangrijkste hoe die machtsstrijd, door Glenny ‘de slag om Rio’ genoemd, de plaatselijke favelabevolking beïnvloedt, waarvan minder dan 1 procent actief betrokken is bij de drugshandel. De persoonlijkheid van de dono is, zo betoogt Glenny overtuigend, hierin heel belangrijk. Het beeld van Nem als brave huisvader is wellicht wat overdreven, maar het boek maakt pijnlijk duidelijk dat voor de gewone Rocinhaan een bekwame criminele baas wellicht de beste optie uit een reeks kwaden is. Waaronder, helaas, het huidige pacificatiebeleid.
Mischa Glenny, Nemesis: De slag om Rio, Ambo|Anthos uitgevers, 2016, ISBN 9789026327445, 301 pagina’s, €19,99, vertaling: Willem en Catalien van Paassen.
Deze bijdrage is onderdeel van de ‘Brazilië-special’ juni/juli 2016
