Roman van Maryse Condé biedt inkijk in het complexe proces van radicalisering
De hechte tweeling Ivan en Ivana wordt geboren in het Antilliaanse eiland Guadeloupe. Hoewel broer en zus zich totaal verschillend ontwikkelen, blijft hun band sterk. Die verschillen leiden tot dramatische en onverenigbare levenswijzen en ze raken allebei als dader en slachtoffer betrokken bij een aanslag in Parijs. Maryse Condé (Guadeloupe, 1973) beschrijft in haar roman Het onwaarschijnlijke en droevige lot van Ivan en Ivana de ontwikkeling van radicalisering.
De lezer weet al vroeg in het verhaal van de slechte afloop van Ivan en Ivana. Maar dit boek gaat niet over het einde, maar over de weg ernaar toe. Ivan en Ivana hebben een onbezorgde jeugd in Guadeloupe. Ze worden opgevoed door hun alleenstaande katholieke moeder, die zwanger raakte van een moslim muzikant uit Mali tijdens een tournee op het Caribische eiland.
Op een ochtend gaat de tweeling met hun moeder naar een drukke en kleurige markt om tropische vruchten te kopen. Daar worden Ivan en Ivana voor het eerst in hun leven geconfronteerd met hun huidskleur, nadat een marktverkoopster hun moeder uitscheldt voor ‘armoedige, zwarte schooiers’. Vanaf dat moment begrijpt de tweeling dat ze behoren tot de kansarmste laag van de samenleving, die naar believen wordt beledigd. Ze reageren zeer verschillend: Ivana neemt zich voor hard te werken en haar moeder alles te geven wat ze nodig heeft, terwijl Ivan vervuld raakt van woede tegen het leven en de wereld.
Ivana studeert veel en ontwikkelt zich; Ivan krijgt steeds meer teleurstellingen te verwerken. Hij vindt de wereld een vijandige omgeving. Op school ontmoet hij meneer Jérémie, een nieuwe docent. Hij is, als enige persoon buiten zijn familie, geïnteresseerd in Ivan. Al gauw sluiten ze vriendschap. Tijdens zijn lessen spreekt meneer Jérémie vurig over strijden tegen westerse ideeën, kolonialisme en de superioriteit van bepaalde godsdiensten. Meneer Jérémie is moslim. Via hem krijgt Ivan steeds meer te horen over de islam en radicale ideeën. Achteraf blijkt meneer Jérémie een van de sleutelfiguren te zijn in het radicaliseringsproces van Ivan.
Gêne
Met deze roman probeert Maryse Condé de complexiteit van het proces van radicalisering weer te geven. In zijn geval is religie niet leidend. Bij hem gaat het eerder om het vinden van een kanalisering voor zijn woede en teleurstelling over de wereld in het algemeen. Over de scheve verhoudingen tussen westerse en niet-westerse landen. Tussen arm en rijk. Binnen de islam vindt hij iets waar hij naar op zoek is en verder alleen bij zijn zus Ivana kan vinden: verbinding en begrip.
Verder beschrijft Condé de bijzondere band tussen broer en zus op een intieme, lichamelijke en soms rauwe manier uit. Het boek begint met de geboorte, de in utero-fase en wordt vervolgd door de ex utero-periode, beide aangrijpende gebeurtenissen voor de tweeling. Terwijl Ivana als een keurig, lief meisje opgroeit, blijkt Ivan onuitstaanbaar te zijn en een deugniet. Hij beschouwt Ivana als zijn persoonlijk bezit. Ondanks hun verschillen blijft hun band bijzonder hecht. Er bestaat zelfs een enorme seksuele aantrekkingskracht tussen hun. Condé zal bij sommige lezers een gevoel van gêne en ongemak naar boven brengen. Via dit boek maakt ze incestueuze relaties tussen familieleden bespreekbaar.
Gevestigde opvattingen
Het onwaarschijnlijke en droevige lot van Ivan en Ivana gaat in tegen algemeen geaccepteerde opvattingen over familiebanden, identiteit, kolonialisme, radicalisering en racisme. NRC schreef over Condé’s roman:
“Zo laat Condé, met haar afstandelijke ironie en met de wijsheid van iemand die in haar lange leven alles al heeft gezien, veel hete hangijzers van nu de revue passeren. Verboden liefde, dood, begeerte, de kloof tussen arm en rijk, globalisering, radicalisering en jihadisme – ze verweeft het allemaal in haar recente roman, die, het moet gezegd, inderdaad wat onwaarschijnlijk eindigt. Jammer dat de flaptekst de clou al weggeeft. Maar dat is niet de essentie van dit boek. Die bevindt zich heel ergens anders: in dat gebied tussen mensen-zoals-wij en mensen-zoals-zij.”
Maryse Condé studeerde literatuurwetenschappen aan de Sorbonne in Parijs en woonde in diverse West-Afrikaanse landen. Ze won de Afrikaanse Literatuurprijs voor haar bestseller Ségou. Voor Het onwaarschijnlijke en droevige lot van Ivan en Ivana kreeg ze de alternatieve nobelprijs literatuur 2018.
Maryse Condé, Het onwaarschijnlijke en droevige lot van Ivan en Ivana , Uitgeverij Orlando, vertaling: Martine Woudt, 2017, ISBN 9789493081062, 272 pag., € 22,50.
