Recensies boeken

Indringende debuutroman van Luiza Sauma over een onvoorziene terugkeer naar het geboorteland

André Cabral vertrekt als achttienjarige opstandige puber naar Londen. Als zoon van een succesvol plastisch chirurg wordt hij daar na zijn studie huisarts. Dertig jaar later, gescheiden van zijn vrouw, eenzaam en drankzuchtig, ontvangt hij een brief uit zijn geboorteland. Het is Luana, de dochter van hun dienstmeid, die hem schrijft. Toen ze nog tieners waren, ontstond er een liefde tussen de twee, ondanks de verschillen en grenzen die nog altijd bestaan tussen arm en rijk, zwart en wit. Heimwee is de debuutroman van Luiza Sauma, een Braziliaanse schrijfster en freelancejournalist die zelf ook werd geboren in Rio de Janeiro en in Londen opgroeide.

André besluit terug te gaan naar Brazilië om Luana op te zoeken en de confrontatie aan te gaan met lang onderdrukte gevoelens. Langzamerhand wordt duidelijk wat er is gebeurd tussen de twee, waarom André plotseling naar Londen vertrok en de herinneringen uit zijn geboorteland probeerde weg te stoppen. Terwijl hij worstelt met zijn jeugdtrauma, leggen gesprekken en herinneringen de complexe klasse- en rassenverhoudingen in de Braziliaanse maatschappij bloot. Dit krachtige verhaal is een herontdekking van het geboorteland, waarin familieverhalen, herinneringen en oude liefde samenkomen.

Billen afgeveegd

“Als Mamãe niet was doodgegaan, was het allemaal anders gelopen. Dan zou ik nog steeds in Rio de Janeiro zijn, getrouwd met een Braziliaanse uit een gegoede familie.” André kijkt melancholisch terug op zijn jeugd in Brazilië, waar hij als rijke tiener zijn vader hielp in de kliniek en na school met vrienden op het strand afsprak en tot diep in de nacht feestte. De relatie met zijn vader was nooit goed geweest. “Toen Mamãe nog leefde was hij er nooit – altijd aan het opereren, neuzen aan het rechtzetten, borsten met siliconen volpompen en gezichten straktrekken.” De dienstmeid Rita “had mijn billen afgeveegd, mij in bad gedaan en zeven dagen per week voor me gekookt, met twee zondagen per maand vrijaf. Ze was mijn zwarte moeder, mijn babá.” De relatie tussen André en zijn familie verslechterde toen een geheime liefde ontstond tussen hem en de dochter van Rita, Luana, die inmiddels samen met haar moeder in huis werkte.

We leren Luana slechts kennen door de brieven die André ontvangt en door zijn beschrijvingen. André heeft foute besluiten genomen in zijn leven, mensen gekwetst. Luana heeft André veel te vertellen. “Maar ik zal je laten wachten, net als je ons hebt laten wachten.” Luana voorspelde het lot van de twee al toen ze samen, nog jong, in bed lagen: “Jij krijgt een ander meisje op de universiteit, en ik blijf hier, alles achter je opruimen.” Sauma verwerkt op subtiele wijze de bijna onveranderde verhoudingen tussen de rijke witte bevolking en de arme zwarte bevolking, die vanaf de favela slechts kan neerkijken op de grote appartementencomplexen waarin familieleden werken als schoonmaaksters en huishoudsters.

Gekmakende warmte

Hoewel het boek het heersende beeld van Brazilië als een gelukkige, tropische smeltkroes bijna dreigt te bevestigen, is in de dialogen vaak een kritische stem te horen. In een van de brieven die André ontvangt, vertelt Luana dat Europese toeristen naar Brazilië gaan om zich te laten verleiden door de warmte, het maakt ze gek. “Ze weten niet hoe het in werkelijkheid is”, de armoede, het dagelijkse harde werken zonder zicht noch kans op vooruitgang. De schrijfster speelt met veelvoorkomende stereotypen van het land, en breekt met de typische voorstelling van Brazilië waarin men zich slechts kan laten verleiden door een exotische samenleving.

Heimwee had een vrij banale roman kunnen zijn als er geen verassende draai was geweest. Door een kritische lens worden bizarre familiegeheimen aan de lezer onthuld. Voor velen blijkt het geboorteland een plek te zijn waar trauma’s en familiedrama’s zich ontvouwen en ongelijkheid en armoede dagelijkse kost zijn. Kan André de gevolgen van zijn daden ooit onder ogen zien, teruggaan naar het verleden?

Luiza Sauma, Heimwee, Ambo|Anthos uitgevers, Amsterdam, 2017, ISBN 9789026337819, 252 pag., €19,99, vertaling: Robbert-Jan Henkes