Roman van de Argentijnse schrijver Patricio Pron
Peilloze dieptes boezemen angst in, maar kunnen ook een onweerstaanbare aantrekkingskracht uitoefenen. In de roman De ziel van mijn vader klimt omhoog in de regen verkent de Argentijnse schrijver Patricio Pron (1975) de uitwerking van het dictatoriale verleden (1976 – 1983) van zijn land op ouders en hun kinderen.
Vandaar dus dat de naamloze hoofdpersoon, een jonge schrijver, zijn geboorteland de “afgrond” noemt: “Terwijl ik met dat vliegtuig terugkeerde naar dat land waarvan mijn vader had gewild dat het ook het mijne zou zijn, en dat voor mij gelijkstond aan die afgrond waarvoor hij en ik zonder elkaar te begrijpen voor de foto exposeerden, wist ik echter nog niet dat mijn vader meer angst had gekend dan ik dacht, dat hij in angst had geleefd en ertegen had gevochten, en dat hij die slag net als iedereen verloren had, in die stille oorlog van hem en zijn hele generatie.”
Hoe verhoud je je tot een land met een dergelijk verleden als je na lange afwezigheid terugkeert naar je ouderlijk huis en familie? En hoe je te handhaven als je vader op sterven ligt? En wat is thuis? Dit zijn vragen waar de hoofdpersoon tegenaan loopt als hij terugkeert naar Argentinië om afscheid te nemen van zijn vader die op sterven ligt. Het weerzien is confronterend en maakt dat hij zijn familiegeschiedenis induikt. Wie was zijn vader en wat was zijn rol tijdens de dictatuur?
Dekmantel
De hoofdpersoon, geboren in 1975, leidt in Duitsland een rusteloos bestaan; hij logeert voornamelijk bij vrienden, loopt bij een psychiater en kampt met een haperend geheugen. De vergelijking met Prons eigen leven dringt zich al snel op. Hij woonde van 2000 tot 2008 in Duitsland en verblijft tegenwoordig in Spanje. De roman heeft positieve kritieken ontvangen en door de thematiek wordt hij wel vergeleken met de roman Manieren om naar huis terug te keren van de Chileense schrijver en generatiegenoot Alejandro Zambra.
Detectives
Wachtend in en om het ziekenhuis onderzoekt de hoofdpersoon het verleden. Wat is hun gezin overkomen? Pron haalt de onzichtbare gevolgen van de dictatuur die doorwerken in de volgende generatie boven water. De zoon stuit in zijn vaders werkkamer op een knipselmap over de verdwijning in 2008 van de zestigjarige Alberto José Burdisso, een inwoner uit El Trébol, een rustig gemiddeld Argentijns dorpje, waar “cultiveren van hypocrisie en schone schijn deel uit leek te maken van een lokale traditie”. Wat er is gebeurd is onduidelijk, maar de zoon bijt zich vast in de kwestie. Waarom was zijn vader zo gebiologeerd door Burdisso?
Hoe kun je geschiedenis herinneren en opschrijven? Dat is de hamvraag. Vooral als de betrokkenen dat zelf niet konden? Uit het boek komt duidelijk het perspectief van de – inmiddels volwassen – kinderen naar voren. Pron constateert een dubbele generatiekloof: het verschil in leeftijd en de totaal verschillende levens die ze leven. Kinderen willen weten wie hun ouders zijn en zijn geweest, of toch niet? “Ik en alle andere kinderen van de jongeren uit de jaren 70 die als detectives het verleden van onze ouders zouden moeten ophelderen […] en dat wat we zouden vinden al te zeer zou lijken op een detectiveroman die we liever niet hadden gekocht.”
Vetorecht
Dit boek is een getuigenis, maar hoe betrouwbaar is het geheugen? De hoofdpersoon filosofeert: “in de literatuur is de waarheid slechts het waarschijnlijke, en tussen het waarschijnlijke en de waarheid gaapt een enorme kloof.” Kortom, is een herinnering verzonnen of echt?
Interessant om te lezen in de epiloog is dat de familie geen toestemming heeft hoeven geven voor het boek, maar dat ze wel vetorecht had op het wel of niet uitgeven van het boek in Argentinië (geen veto uitgesproken). Bovendien heeft de vader van Pron een eigen commentaar bij het boek geschreven.
De ziel van mijn vader klimt omhoog in de regen intrigeert vanaf het begin, als lezer wil je weten wat er gebeurd is en je leeft mee met de hoofdpersoon. Maar mijn aandacht verslapte al vroeg in het verhaal, doordat de hoofdpersoon te uitgebreid op de casus Burdisso ingaat. De vaart raakt daardoor uit het verhaal, zonde.
Pas op het einde laat Pron echt zien wat hij kan, als het gaat over geheugen, herinnering en de gevolgen van de strijd van de ouders op hun kinderen en hun identiteit. Dat gedeelte biedt stof tot nadenken omdat het de beklemming van de dictatuur en de gevolgen voor de interactie tussen kind en ouders goed toont. Te laat wat mij betreft.
Later dit jaar kunt u op onze website een recensie lezen van de nieuwe roman van Patricio Pron: Het begin van het voorjaar.
Patricio Pron, De ziel van mijn vader klimt omhoog in de regen, Uitgeverij Meulenhoff, 2014, ISBN 97890290880084, 206 pag., €17,99, vertaling: Arieke Kroes