Soms komt er een boek voorbij dat anders is dan de meeste andere. De plaats van de Uruguayaanse schrijver Mario Levrero (1940 – 2004) is zo’n boek. Het is geen recht-toe-recht-aan roman, maar een bijzonder en ondanks z’n onconventionaliteit toch toegankelijk verhaal, dat een groot publiek verdient.
Maar eigenlijk moet u deze recensie negeren, in Levrero’s optiek. Volgens de Uruguayaan is literaire kritiek namelijk een storende dialoog, zo valt te lezen in het voorwoord, geschreven door de Nederlands-Uruguayaanse schrijfster Carolina Trujillo. Een verhaal is iets tussen de lezer en het boek, vindt de man die ooit een interview met zichzelf (u leest het goed: met zichzelf) schreef.
Kortom, Levrero is geen doorsnee schrijver en afgaand op deze roman beschikt hij over een unieke geest. Hij heeft een uitgebreid oeuvre op zijn naam en geldt in Latijns Amerika als een cultschrijver. Trujillo haalt haar vader in het voorwoord aan en leert ons dat Levrero tot de ‘Raren’ wordt gerekend, een school van Uruguayaanse schrijvers. De plaats is het eerste werk vertaald in het Nederlands. Levrero is een veelzijdig man: fotograaf, humorist, boekverkoper, kruiswoordpuzzelschrijver en scenarist voor strips. Iemand die tot de verbeelding spreekt dus.
Existentiële vraag
In De plaats is een naamloze man aan het woord die ontwaakt in een voor hem onbekende, donkere ruimte. De duisternis scherpt zijn andere zintuigen aan. Wanneer hij een deur opent, belandt hij in een volgende, bijna identieke ruimte en het gaat zo maar door. Hij raakt de tel kwijt en hij kan alleen verder, niet terug. Het gevoel van opgesloten te zijn en desoriëntatie knaagt aan zijn psyche. De zin op deur: ‘Er is geen uitgang, dit is de hel’, die door een voorganger op een deur is gekrast, is een teken aan de wand. Hij wordt depressief en dreigt door te draaien.
Als lezer vraag je je met de hoofdpersoon af: hoe groot is deze wereld en hoe kom je er uit? De constructie meandert schijnbaar eindeloos door met opeenvolgende kamers. Hoe is hij hier terecht gekomen? Ook de lezer is gevangen en raakt zijn richtingsgevoel kwijt.
Naarmate het verhaal vordert rijst de vraag of de ik-persoon niet zo zeer gevangen zit in de wereld om hem heen, maar in zijn ideeën over diezelfde wereld. Hij is op zoek naar uitgang, maar waarom eigenlijk? Deze existentiële vraag houdt hem bezig. In wat voor wereld bevindt hij zich? Kan hij overleven, of zelfs gewend raken? De plaats fascineert de lezer van begin tot eind. In dit boek draait het niet om een plot, maar louter om het idee. De ontwikkeling en de afloop krijgen voornamelijk vorm via een ‘staat van zijn’.
Kever
De plaats is authentieke literatuur, voor liefhebbers. Echte fictie die toont dat alles wat je kunt verzinnen, kán. Levrero schept een nieuw universum. Het is een claustrofobisch verhaal, een verontrustend en een fantastisch existentieel literair experiment, waarin Levrero de lezer vrijwel meteen meesleurt, met de onbekende man mee de onbestemde ruimte en duisternis in, als een fuik waarin je alleen maar verder kunt, en niet terug.
De beklemming, de desoriëntatie van de man en de gezamenlijke nieuwsgierigheid waar dit verhaal heen gaat en hoe het afloopt zijn sterke ingrediënten voor een visueel spektakel op het witte scherm. Het verhaal is sterk filmisch en deed me denken aan Being John Malkovich en Inception (met Leonardo di Caprio). Op literair vlak wijst de uitgever op de parallel met De gedaanteverwisseling van Franz Kafka, de klassieker waarin Gregor Samsa op een ochtend wakker wordt en in een kever blijkt te zijn veranderd.
Het verhaal is in 1984 geschreven, maar door zijn kwaliteit universeel en niet plaatsgebonden doorstaat het moeiteloos de tand des tijds. Levrero gaf later zelf aan dat De plaats (El Lugar) een onbedoelde trilogie vormde met zijn romans La Ciudad en París.
Dank aan Bananafish, een vrij nieuwe en onafhankelijke ‘Uitgeverij voor vreemd genoeg onvertaalde literatuur’, voor het publiceren van dit bijzondere boek, met mooie, retro-cover. Je gunt de schrijver en de uitgeverij zijn publiek.
Meer weten over Mario Levrero? Kijk op http://www.taller-literario.com/mario_levrero.htm (Spaanstalig). Meer weten over uitgeverij Bananafish? Kijk op www.bananafish.nl
Mario Levrero, De plaats, Uitgeverij Bananafish, Amsterdam, 2016, ISBN 97894942254023, 138 pag., €15,-, vertaling: Mariolein Sabarte Belacortu. De roman is ook verkrijgbaar in luxe-editie in linnen gebonden, €50,-, ISBN 9789492254108