De Belgische verhalen van Juan Gabriel Vásquez
Juan Gabriel Vásquez (1973) is momenteel de meest succesvolle Colombiaanse schrijver, met een hoop vertaalde boeken in verschillende talen. Tegelijkertijd is hij de vaandeldrager van een generatie schrijvers die brak met het magisch realisme van de oude generatie van de zogenaamde ‘boom’. De focus op het ‘exotische’ heeft plaats gemaakt voor thema’s uit het urbane leven en de existentiële problemen van de moderne mens. Daar is niet iedereen per se blij mee, want voor dergelijke onderwerpen kun je bij veel schrijvers uit andere werelddelen terecht en er zullen nogal wat lezers zijn die echte Colombiaanse onderwerpen missen in deze nieuwe verhalenbundel van Vásquez, De geliefden van allerheiligen.
Echt nieuw is de verhalenbundel overigens ook niet. Als bundel werd Los amantes de Todos los Santos in de oorspronkelijke Spaanse versie precies tien jaar geleden uitgegeven, maar sommige verhalen waren al eerder verschenen, aan het begin van deze eeuw. Vásquez zelf leefde in verschillende periodes van zijn leven zowel in België en Frankrijk, precies de plaatsen waar de verhalen zich afspelen. Het titelverhaal verwijst naar het feest van Allerheiligen en Allerzielen en de link met de dood is in de zeven verhalen van de bundel prominent aanwezig.
Merkwaardige liefde
De hoofdpersonen in de verhalen hebben, vrijwel zonder uitzondering, te kampen met een pijnlijke eenzaamheid, wat misschien wel als verbindend thema voor alle verhalen zou kunnen gelden. Die eenzaamheid is niet zozeer mythisch en historisch, zoals bij Vasquez’ grote voorganger (en tegenpool) Gabriel García Márquez, maar veel meer existentieel van aard. De meeste personen worden geconfronteerd met een zelfde soort dreiging of drama: de essentiële eenzaamheid van de moderne mens. De belangrijke invloed van het verleden op het heden, de lotgevallen van de liefde en vaak ook een zeurderig schuldgevoel zijn motieven die in de meeste verhalen terugkeren. In alle verhalen is er een gebeurtenis, meestal een tragedie, die de gebruikelijke routinehandelingen verstoort, waardoor het conflict zich kan ontvouwen en de hoofdpersoon zich rekenschap begint te geven van wat er toch eigenlijk allemaal mis was met zijn of haar leven.
De zeven verhalen in het boek spelen zich allemaal af in de Belgische Ardennen en in Noord-Frankrijk, meestal op het platteland, en vaak is een jachtpartij het scenario waar alle ellende begint. In ‘De terugkeer’ gaat het over een zekere Madame Michaux die een merkwaardige liefde voor het landgoed van haar familie heeft opgevat. Ze kent van kinds af alle plekken van het huis, lijkt daarbuiten weinig interesses te hebben, en doet er alles aan om te voorkomen dat haar zussen ooit zullen trouwen. Want dat zou betekenen dat ‘haar’ landgoed in andere handen over zou kunnen gaan. Het is niet moeilijk te raden welke oplossing ze bedenkt als een huwelijkskandidaat zich aandient.
Bekvechten
‘De geliefden van Allerheiligen’, het titelverhaal, speelt zich opnieuw af in de Belgische Ardennen. Het is de avond van Allerzielen en een echtpaar met relatieproblemen gaat met een groep anderen op jacht, maar de emotionele problemen komen steeds bovendrijven. Er moet steeds een gesprek gevoerd worden (waarin de relatie wordt beëindigd, suggereert de schrijver), maar dat wordt steeds uitgesteld. De man wil eigenlijk de feiten van de mislukte relatie niet onder ogen zien, slaat ‘s avonds op de vlucht en ontmoet een eenzame vrouw die treurt om haar gestorven echtgenoot.
Het verhaal ‘In Café de la Republique’ speelt zich af in Parijs en gaat over een echtpaar dat nog maar pas gescheiden is. De man heeft net te horen gekregen dat hij waarschijnlijk ernstig ziek is en dat zijn leven aan een zijden draad hangt. Hij vraagt zijn ex om een laatste ‘gunst’: of ze mee wil gaan naar zijn vader, met wie hij een moeizame relatie heeft. De twee geliefden bekvechten, maar het bezoek is een groot succes en even lijkt het erop dat de oude vlam weer opleeft.
‘Het leven op het eiland Grimsey’ gaat over een merkwaardige en kortstondige relatie tussen Agatha, een dierenarts, en Oliveira, de zoon van een grondbezitter en paardenhandelaar, die echter heeft geweigerd de erfenis over te nemen van zijn vader. Terwijl ze samen zijn, verschuift de focus van het verhaal steeds meer in de richting van Agatha, een eenzame vrouw die bang is om alleen de nacht door te brengen. Geleidelijk komt Oliveira achter het tragische levensverhaal van Agatha: haar enige dochter is op een tragische manier gestorven en dat heeft ze nooit kunnen verwerken. Als ze de nacht hebben doorgebracht in haar woning, doet hij in de ochtend een vreselijke ontdekking.
Belgische Ardennen
Het is duidelijk dat Vásquez geen vrolijke jongen is. In bijna alle verhalen gaat er wel iemand dood en ook zijn de hoofdpersonen bijna altijd tragisch, zwaar op de hand, met zichzelf in de knoop, in ieder geval op zoek naar liefde, erg eenzaam en verlangen ze ernaar verlost te worden. Dat is misschien een of twee verhalen wel te hebben, maar het gaat toch wel snel vervelen. In de verhalen is geen enkele humor te bekennen, er is geen plaats voor ironie of een verteltrant die de zware onderwerpen wat lucht geeft. Ook de stijl van Vásquez biedt hier weinig hulp: lange zinnen, moeizaam geconstrueerd, veel gewichtige woorden. Misschien heeft het ermee te maken dat het een vertaling is, misschien dat de zinnen beter klinken in het Spaans, maar dat ga ik niet meer proberen.
Ik denk dat Vásquez het beste is in zijn historische romans over Colombia, wat mij betreft de interessantste werken uit zijn oeuvre, vooral Het geluid van vallende dingen en De vorm van ruïnes. Goed beschouwd is het eigenlijk ook best wel vreemd dat een Colombiaanse schrijver voor zijn thema’s z’n toervlucht neemt tot de Belgische Ardennen en Noord-Frankrijk – alsof er in het ‘exotische’ en bewogen Colombia niet genoeg stof voor literatuur te vinden is. Elke andere auteur zou waarschijnlijk alleen maar dankbaar zijn te kunnen beschikken over zo’n geweldig onderwerp voor z’n schrijverij als Colombia en haar veelzijdige en fabuleuze geschiedenis.
Juan Gabriel Vásquez, De geliefden van allerheiligen, uitgeverij Signatuur, Amsterdam, 2018, ISBN 9789056725662, 187 pag., €20,99, vertaling: Brigitte Coopmans
