Vrede is het meest misbruikte woord, zo lezen we in Colombia: Vrede tegen elke prijs van Gerjan Ekenhorst. Hij zou zo maar eens gelijk kunnen hebben. Vijf decennia burgeroorlog in het Zuid-Amerikaanse land kostte aan ruim tweehonderdduizend mensen het leven. In 2016 sloten de Colombiaanse regering, onder leiding van Juan Manuel Santos, en de guerrillabeweging FARC, aangevoerd door Rodrigo Londoño (Timochenko), vrede.
Mooie woorden werden gesproken, beloftes werden gedaan en Santos kreeg de Nobelprijs voor de Vrede (Timochenko niet). En hoewel het rustiger is dan voorheen, lijkt de oorlog nog verre van over. Zo zijn sinds het sluiten van de vrede honderden sociale leiders vermoord. Ook voormalige FARC-strijders zijn hun leven niet zeker, al meer dan honderd zijn er doodgeschoten.
Ekenhorst gaat op zoek naar de achterliggende problemen van het conflict. Hij spreekt nadrukkelijk over akkoord en akkoorden, enkelvoud en meervoud door elkaar, omdat er zoveel facetten zitten aan het probleem. Overigens pretendeert hij niet in deze ‘schamele’ honderd bladzijden de Colombiaanse problematiek helemaal te doorgronden, in die zin is het vooral een introductie tót.
Drugs is benzine
Hoe verdiep je je in een conflict als dat in Colombia? Wie is wie? En is vrede mogelijk? Is het moreel verantwoord dat mensen die anderen hebben ontvoerd en doodgeschoten nu in het parlement zitten? Ekenhorst verwoordt dillema’s die hij in Colombia tegenkomt. En waarom stemden mensen tégen het vredesakkoord bij een referendum in 2016? Ekenhorst schetst een mengeling van vermeend onrecht, wantrouwen tegen het dictaat van een politieke elite en actieve antipropaganda. De bevolking werd opgehitst door oud-president Álvaro Uribe voorop, vertrouweling van huidige president Iván Duque.
Het vredesakkoord behelst onder andere landhervorming, politieke participatie, gerechtigheid en reparatie voor slachtoffers van het conflict, maar hoe?
Ekenhorst schetst in vogelvlucht de Colombiaanse situatie: corruptie, strijd om controle en bezit van land. Tel daarbij op een zwakke en afwezige staat, waardoor gezag ontbrak en politieke structuren konden ontstaan langs een aantal machtige families die soms terug te leiden zijn tot aan de koloniale tijd. Regelmatig duikt de auteur de geschiedenis in om de huidige situatie te verklaren, bijvoorbeeld de landproblematiek die terug te herleiden is op de tijd van Columbus en zijn conquistadores, toen manschappen als betaling een lap grond kregen.
Het helpt natuurlijk ook niet mee dat er naast de FARC nog andere geweldsactoren actief zijn, zoals guerrillabeweging ELN, paramilitaire groepen en de BACRIM (bandas criminales, een mengeling van georganiseerde criminaliteit, maffia en paramilitairen). Drugs is de benzine waar vele motoren op draaien.
Grote Hollander
In december 2017 studeerde Ekenhorst af op de representatie van de FARC in de Colombiaanse media; van guerrillabeweging naar politieke partij. Dat smaakte naar meer, maar dan liever op een minder academische wijze van schrijven. In februari 2018 toog hij naar Colombia, met deze pocket als resultaat. Hij concludeert – niet verrassend – dat de onderliggende problemen niet opgelost worden en is sceptisch over de toekomst.
De manier waarop Ekenhorst schrijft is net zoals die waarop hij reist: open en nieuwsgierig. Hij is ook eerlijk over hoe het hem vergaat. Een mislukte reis naar Calí – omdat alles is gesloten wegens Pasen, hij krijgt niemand te spreken – komt ook aan bod. In Medellín krijgt hij hete koffie aangeboden na een wandeling in de hitte, als hij gutsend van het zweet aankomt. Als grote Hollander loopt hij rond en knoopt hij praatjes aan met Juan en alleman. “Vraag een Colombiaan waar hij vandaan komt en je krijgt de mooiste verhalen.” Hij voelt zich op zijn gemak. Hij reist kriskras door het land, bezoekt voormalig FARC-territorium en grote steden als Medellín, Bogotá en Calí. Ekenhorst krijgt interessante personen te spreken, bijvoorbeeld een mensenrechtenactivist en een burgemeester. Simpelweg via Facebook komt hij in contact met oud-FARC-strijders.
Op pad
Soms wil Ekenhorst iets te veel, namelijk in de toch al weinige pagina’s niet alleen de Colombiaanse maar ook Latijns-Amerikaanse geschiedenis bespreken. Die zijn nauw verweven, maar hij neemt te grote stappen in tijd en thema, grote onderwerpen als ras, maatschappelijke verhoudingen, vermenging en macht flitsen voorbij. Maar omdat goed voor het voetlicht te brengen, zou het boek drie keer zo dik moeten zijn.
Een klein literatuurlijstje achterin het boek, voor lezers die toch meer willen weten, was nuttig geweest. Een lezer die een beetje ingevoerd is in Colombia, zal weinig nieuws lezen, maar Ekenhorst doet het op een beknopte en laagdrempelige manier in een niet te dik boekje. Als lezer ga je graag met hem op pad.
Gerjan Ekenhorst, Colombia: Vrede tegen elke prijs, Uitgeverij Palmslag, Groningen, 2020, ISBN 9789493059399, 99 pag., €17,95
