Voorstanders van een nieuwe grondwet behaalden op zondag 25 oktober in Chili met 78 procent van de stemmen een kolossale overwinning op de 22 procent kiezers die graag de huidige grondwet wilden behouden. In dit plebisciet koos een vrijwel gelijk percentage van 79 procent ervoor om de nieuwe grondwet te laten ontwerpen door een speciaal voor dat doel door de bevolking gekozen Constitutionele Conventie. Als die nieuwe grondwet in 2022 in een plebisciet wordt goedgekeurd, komt een einde aan de in 1980 door dictator Pinochet opgelegde grondwet.
Die grondwet is sinds het einde van de dictatuur in 1990 wel op sommige punten gewijzigd, maar echte afschaffing ervan heeft grote symbolische en emotionele betekenis. Het was een lang gekoesterde wens van veel Chilenen. Dan kan een pagina worden omgeslagen en is na dertig jaar eindelijk de overgang naar democratie voltooid. Als voorlopig resultaat van de in oktober 2019 begonnen grote protesten tegen sociale ongelijkheid konden de Chilenen afgelopen zondag voor het eerste beslissen of ze een nieuwe grondwet wilden.
De uitslag van het plebisciet is internationaal meestal enthousiast ontvangen. Maar niet iedereen is positief. Zo noemde de Wall Street Journal een nieuwe grondwet voor Chili een “suïcidale” actie, die het land “armer, corrupter en minder vrij” zou maken. Zo denken ook veel Chileense tegenstanders van een nieuwe grondwet. De rechtse president Sebastián Piñera, tegen een nieuwe grondwet zonder dat publiekelijk te zeggen, ging niet in op de uitslag, maar noemde het verloop van het plebisciet “een triomf van alle Chilenen die van de democratie en de vrede houden.”
Ruim 7,5 miljoen Chilenen brachten hun stem uit, het hoogste aantal ooit bij een Chileense verkiezing. Dat is met ongeveer 56 procent van de stemgerechtigden niet bijzonder hoog, maar gezien de omstandigheden – midden in een zware coronacrisis met angst, quarantaines en een verbod voor besmette mensen om naar het stembureau te gaan – toch opmerkelijk. Opvallend was dat in sommige arme gemeenten van de hoofdstad Santiago de opkomst veel hoger was dan bij eerdere verkiezingen. Kennelijk hebben de bewoners het afgelopen jaar vertrouwen gekregen dat je via politieke participatie iets ten goede kunt veranderen. Slechts in vijf van de 346 gemeenten behaalden de Nee-stemmers een meerderheid: in een bergdorpje, in de militaire basis op Antarctica en in de drie rijkste gemeenten van Santiago.
Als uitvloeisel van de uitslagen van het plebisciet worden op 11 april 2021 de 155 leden van de Constitutionele Conventie gekozen, die de grondwet moeten gaan maken. Voor het eerst in de Chileense geschiedenis gaat een door de bevolking gekozen orgaan een grondwet ontwerpen. Nieuw is ook dat deze Conventie evenveel vrouwen als mannen zal tellen, terwijl over gereserveerde zetels voor vertegenwoordigers van de oorspronkelijk bevolking nog wordt gediscussieerd. De politieke samenstelling van dit orgaan zal in hoge mate bepalen of de nieuwe grondwet nog veel op die van Pinochet zal lijken – zoals 22 procent van de kiezers en de meer extreme rechtse partijen willen – of dat in die grondwet de basis wordt gelegd voor een democratischer en sociaal rechtvaardiger land dan Chili nu is.
