Diep in de ijskappen van het Peruaanse Andesgebergte zijn oude sporen van luchtvervuiling door de mens gevonden. Luchtvervuiling blijkt een belangrijke rol te spelen in de achteruitgang van gletsjers wereldwijd. In de kern van de 1200 jaar oude Quelccaya-gletsjer hebben wetenschappers sporen van lood en kwik aangetroffen, chemicaliën die werden gebruikt sinds de Spaanse bezetting van de zilvermijnen in Potosí, in Bolivia.
“In gletsjers belanden sporenelementen die uitsluitend uit de atmosfeer komen, daardoor kunnen ze worden gebruikt om de mogelijke grootschalige impact van antropogene activiteiten in de loop van de tijd nauwkeurig in te schatten”, stelt een rapport van het Byrd Center for Climate and Polar Research van de Amerikaanse Universiteit van Ohio. “Tegenwoordig zijn er nergens op aarde nog gletsjers te vinden waar geen atmosferische afzetting van antropogene oorsprong kan worden gedetecteerd,” voegt hij eraan toe.
Gletsjers trekken zich al tientallen jaren terug, maar wetenschappers stellen nu pas vast welke belangrijke rol de luchtvervuiling speelt bij dat verval. Volgens een onderzoek uitgevoerd door de Nationaal Onderzoeksinstituut voor Gletsjers en Bergecosystemen (Inaigem) in Peru bevordert zwarte koolstof het smelten van sneeuw of ijs in de gletsjers van de Cordillera Blanca, omdat het zonlicht onderschept en absorbeert en de temperatuur doet stijgen.
“De zwarte koolstof die op de gletsjers wordt afgezet, is van verschillende herkomst”, zegt Jesús Gómez, directeur gletsjeronderzoek bij Inaigem. “Het kan afkomstig zijn van bosbranden, van het verbranden van weiden en landbouwresten, maar ook van voertuigen. De resultaten tonen ook aan dat de concentratie zwarte koolstof hoger is in gletsjers bij grote steden, bijvoorbeeld de Huaraz-gletsjer, en lager in gletsjers die verder van steden liggen, zoals de Yungay-gletsjer.”
Door het afsmelten van de gletsjers hebben nabijgelegen steden en dorpen aanvankelijk meer water. Maar na verloop van tijd vermindert de watervoorziening, en op sommige plaatsen kunnen zich zelfs lawines en overstromingen voordoen. In Peru vormt dit een bedreiging voor het levensonderhoud van miljoenen mensen. Vooral voor de Peruaanse landbouw en de drinkwatervoorziening van de hoofdstad Lima kunnen de gevolgen zwaar zijn.
In Colombia leveren de gletsjers slechts 4 tot 8 procent van het water in bekkens van de Hoge Andes, zegt het Instituut voor Hydrologie, Meteorologie en Milieukunde van Colombia (Ideam). Maar zoals in de rest van de Andeslanden hebben de gletsjers ook een belangrijke culturele en toeristische waarde. “In Colombia zijn de gletsjers heilige plaatsen voor inheemse gemeenschappen, ze zijn voor sporters belangrijk om aan sport te doen, voor onderzoekers dienen ze als laboratoria, en voor de meeste Colombianen hebben ze grote landschapswaarde”, zegt Jorge Luis Ceballos, gletsjerspecialist van Ideam. “Maar de gletsjer wordt vooral gezien als een indicator van de veranderingen die zich in de hoge bergen voordoen”, voegt hij eraan toe.
De luchtverontreiniging die onlangs in de Andesgletsjers is aangetroffen mag dan wel uit de tijd van de Spaanse verovering dateren, de transformaties die zijn gevonden uit de twintigste eeuw zijn nooit eerder gezien in de geschiedenis van de mensheid, stellen onderzoekers van de Universiteit van Ohio.
De meeste gletsjers in de wereld in de afgelopen decennia zijn gekrompen als gevolg van de stijgende temperaturen. Maar vooral in de tropische Andes gaat het sinds de jaren 1950 bijzonder snel, blijkt uit de Atlas van Gletsjers en Waterlopen in de Andes die Unesco en GRID Arendal onlangs publiceerden. De enige nog overgebleven gletsjer in Venezuela verdwijnt wellicht al in 2021. In Colombia zullen tegen het midden van deze eeuw waarschijnlijk alleen de grootste gletsjers op de hoogste toppen nog bestaan, aldus het rapport.
Gómez denkt, samen met andere wetenschappers, dat we het smelten van gletsjers kunnen vertragen als we de uitstoot verminderen die de opwarming van de aarde veroorzaakt, we maatregelen nemen om de luchtvervuiling te beperken en we investeren in het behoud van ecosystemen in bergen met gletsjers. “Alleen al door bosbranden te vermijden, niet langer weiden en landbouwresten te verbranden, en de controle op de uitstoot door voertuigen en industrie te vergroten, zou de hoeveelheid zwarte koolstofdeeltjes sterk verminderen die in de gletsjers worden afgezet.”
Overheden kunnen ook het beheer van watervoorraden verbeteren, met efficiëntere irrigatiesystemen, de waterkwaliteit in rivieren dicht bij steden verbeteren, en de ecosystemen in de bergen herbebossen met inheemse soorten die de waterfuncties helpen reguleren.
VN Milieu helpt Peru en andere landen in de regio om beleid te ontwikkelen en te verbeteren dat de gezondheid van ecosystemen ten goede komt. Dat gebeurt via programma’s die brandstofnormen, elektrische mobiliteit, duurzame openbaar vervoersystemen en beheer van de luchtkwaliteit bevorderen. “Op nationaal niveau is het meten van luchtverontreiniging een belangrijke stap om haar te beheersen”, zegt Sean Khan, hoofd van de eenheid Milieumonitoring van VN Milieu. “De bronnen, patronen en trends begrijpen is belangrijk om te weten hoe we de impact op mensen en ecosystemen kunnen verminderen. Peru onderzoekt nu al de geschiktheid van goedkope sensortechnologie om sporengassen en fijne deeltjes in de lucht te meten en punten van besmetting te identificeren.”
