Henna Goudzand Nahar over het effect van het slavernijverleden op familierelaties
Rond het uitroepen van de onafhankelijkheid in Suriname in 1975 vertrekt Ilse’s moeder naar Nederland. Ilse blijft bij haar grootmoeder achter. Alles verandert wanneer ze door haar moeder naar Nederland wordt gehaald om haar te helpen met haar nieuwe gezin. Een stap die haar voorgoed zal veranderen. De roman De geur van bruine bonen van Henna Goudzand Nahar (1953, Paramaribo) behandelt complexe thema’s zoals verstoorde familierelaties, psychische crisissen én het slavernijverleden.
Dertig jaar later heeft Ilse haar eigen gezin in Nederland met een Surinaamse man. Alles loopt op rolletjes – tenminste, dat denkt ze – tot haar beste vriend Bart uit het niets over het drugsverleden van haar oom Frank begint. Dit ontlokt bij Ilse een crisis die haar hele leven op haar kop zet.
In haar roman behandelt Goudzand complexe onderwerpen, zoals verstoorde familierelaties. Mensen die vastzitten in een bepaalde rol, opgelegd door de samenleving, het verleden en de familie. Ilse en haar man zijn allebei ongewenste kinderen, en verder kennen ze hun vaders niet. Zo kregen ze beiden als jong kind een ouderrol binnen hun familie, en in hun volwassen leven zetten ze die rol van ‘helper’ door. Maar zijn ze zich bewust van deze rol? En hoe beïnvloedt dit hun levens? Goudzand weet treffend de pijn bloot te leggen die zo’n ingewikkelde familierol met zich meebrengt.
Opstandige Abigail
Ilse en haar man Henk nemen zich voor hun kinderen anders op te voeden dan hun Surinaamse moeders dat deden. Hun ouders waren autoritair; hun puberende dochter Abigail en zoon Marvin daarentegen krijgen de ruimte om kritisch na te denken en hun eigen ideeën te ontwikkelen. Ook proberen ze hun kinderen niet te belasten met hun verleden. Toch kunnen ze hier niet aan ontsnappen. Abigail is opstandig en kijkt kritisch naar de wereld. Ze houdt Ilse steeds een spiegel voor, en legt telkens de vinger op de zere plek bij allerlei kwesties. Daarnaast gaat Ilse door een persoonlijke crisis, waardoor ze gedwongen wordt naar haar familiegeschiedenis te kijken. De scherpe opmerkingen van Abigail over de relatie tussen Ilse en haar moeder konden niet op een slechter moment komen, maar bewegen haar wel richting verandering.
“Je blijft vriendelijk tegen je moeder en zus en zij zijn helemaal niet aardig tegen jóú. Daar snap ik niets van. Als Marvin, papa en jij later zo met mij omgaan als jouw familie met jou, dan hoef ik jullie niet meer te zien. Of heb jíj soms geen zelfrespect?”
Slavernijverleden
Goudzand weet verder heel goed de emotionele lading van persoonlijke kwesties uit te leggen, maar tegelijkertijd slaagt ze erin een breder beeld te geven over de personages, hun geschiedenis en hun land van herkomst. Ze legt haarfijn in haar boek uit hoe het slavernijverleden vandaag de dag het leven van een deel van de Surinaamse bevolking beïnvloedt.
“Praatten ze niet domweg de generaties vóór hen na, mensen die slechts van de nood een deugd gemaakt hadden, gewend als zwarte vrouwen in Suriname waren om alleen voor het gezin te moeten opdraaien? Ze wisten toch ook dat er eeuwenlang geen respect was geweest voor de relaties tussen zwarte mensen, zelfs niet die tussen ouder en kind, wanneer er geld viel te verdienen aan de verkoop van een van beiden?”
Via de personages reflecteert Goudzand op de impact van de slavernij op zaken als opvoeden, het gezin, de schaamte om kroeshaar en de directheid waarmee soms gesproken wordt:
“’Help jij even de kinderen naar huis?’ vroeg ze met een schorre stem aan haar collega. Haar collega bleef stokstijf voor haar staan. ‘Zou jij de kinderen naar huis willen brengen?’ corrigeerde de vrouw met een nijdige hoofdbeweging. ‘Deze directieve manier van spreken van jullie…ik zal er nooit aan wennen!’ Ilse voelde gif naar boven komen. De neiging haar collega opzij te schuiven en te roepen dat het tijd werd dat die zich ging verdiepen in de geschiedenis van haar land, was groot. Dan zou ze minder verbaasd zijn over het taalgebruik van de Surinaamse collega’s, dat uiteraard kenmerken in zich droeg van een slavenmaatschappij.”
Zaken die soms botsen met de Nederlandse cultuur en doordrongen zijn van vooroordelen. In onze huidige tijd moeten we praten over ons gezamenlijk slavernijverleden, en erkennen wat voor impact dit nog steeds heeft op mensen en samenlevingen in de wereld. Daarom is dit boek nu belangrijker dan ooit. Het biedt kansen om Suriname te begrijpen en mensen te verbinden. Niet alleen voor Nederlanders, maar ook voor Surinamers zelf.
Henna Goudzand Nahar, De geur van bruine bonen, In de Knipscheer, Haarlem, 2002, ISBN 9789493214170, 372 pag., €23,50
Lees ook onze recensie van Dubbelbloed
