Roman over Nicaragua van Berten Pil
Het beeld van boekhouders is dat ze – over het algemeen – niet het meest spannende leven leiden. Ze zitten met hun neus in de boeken; cijfers, grafieken en statistieken beheersen hun leven. Zo voltrekt zich ook het bestaan van Fanuel Alvarez, hoofdpersoon in de roman De boekhouder van La Calzada van Berten Pil (1965, Brugge).Totdat Fanuels overzichtelijke leventje van de ene op de andere dag wordt overhoop gegooid.
De autoriteiten zijn namelijk op zoek naar een document dat deel uit maakt van een nalatenschap, die Fanuel volgens hen zou beheren. De autoriteiten, dat wil zeggen de Nationale Garde van Anastasio Somoza García (die later president zou worden), gaan door roeien en ruiten om het document te bemachtigen. De militairen beginnen een klopjacht op de keurige, burgerlijke boekhouder van eenvoudige komaf.
Fanuel is ongewild een pion geworden in een geopolitieke kwestie; het document waar men naar op zoek is betreft plannen voor een tweede Panamakanaal, te graven door Nicaragua. Verder bevat het belastende informatie over mensen met macht in het Midden-Amerikaanse land. Het verhaal speelt zich af in het broeierige klimaat van het stadje Granada, Nicaragua.
Smeerolie
In de roman van Pil wordt het personage Somoza een mens van vlees en bloed. Hij is een enorme machtswellusteling en een nog grotere dief. Die mentaliteit zie je ook terug in het leger. Iedereen steelt en moet een deel afdragen aan de macht boven hem. In de hiërarchische keten kaffert iedere militair zijn ondergeschikte uit, maar ondertussen doet hij het in zijn broek voor zijn superieur.
Somoza gedraagt zich als een staat in een staat en heeft een eigen agenda, die indruist tegen die van het regime van president Juan Bautista Sacasa in, die hem niet aankan. Op de achtergrond spelen de Verenigde Staten een verdeel-en-heers-rol in deze situatie, om er zo voor te zorgen dat een voor hen gunstige machtsfactor de lakens in Nicaragua uitdeelt.
Het beeld dat opdoemt van Nicaragua is een land vol corruptie, straffeloos geweld en een gebrekkige infrastructuur. Geld is de beste smeerolie en wie je kent bepaalt wie je bent.
Peper in zijn reet
Pil kleedt het verhaal verder aan met verschillende secundaire personages, waarbij de auteur de moeite neemt hen een gezicht te geven, aannemelijk te maken wie ze zijn en wat hun motieven zijn. Zo zijn er de twee broers Gustavo en Arturo López, die al jong politiek bewust zijn en van daaruit verstrekkende keuzes maken. Hun zus Esperanza, een gestudeerde, geëmancipeerde vrouw, speelt een belangrijke rol in het verhaal. Dan is er nog Fuentes, een markante levensgenieter en een heerschap met vele contacten die Fanuel bijstaat in deze moeilijke periode in zijn leven.
Fanuel is gevoelig voor uiterlijke schijn. Hij ontleent status aan het feit dat hij met klanten kan afspreken in de chique Club Social. Als plichtsgetrouwe en risicomijdende boekhouder is hij uit op hun erkenning. Hij is een neurotische, formele en bekrompen man die altijd beren op de weg ziet. Zodanig dat het personage van Fanuel de lezer op gegeven moment op de zenuwen begint te werken. Dat is een compliment voor de schrijver, die hem levensecht weet neer te zetten. Je zou willen dat Fanuel wat minder angsthazerig wordt; hij heeft wat peper in zijn reet nodig.
Pil verweeft de geschiedenis van Nicaragua soepeltjes in dit fictieverhaal. Het verhaal speelt in de jaren dertig van de vorige eeuw, in de periode 14 november 1933 tot en met 18 juni 1934. Dat weten we omdat de meeste hoofdstukken in dagboekstijl precieze data en dag hebben. De noodzaak daarvan ontgaat mij, tenzij er een diepere (historische?) betekenis achter schuilgaat.
Na-apen
Mogelijk ontgaat een verhaallaag aan lezers die minder bekend zijn met de geschiedenis van Nicaragua. Op zich is dat niet erg, want het verhaal staat op zich. Maar je zou kunnen overwegen om eerst de epiloog achter in het boek te lezen. In dit non-fictie gedeelte duidt Pil de historische context van Nicaragua. Hij doet dat met een flinke dosis ironie en is duidelijk met het land begaan. Hij weet er veel van en voelt veel voor het Midden-Amerikaanse land. Ook geeft hij een chronologisch historisch overzicht van 1502 tot 2018.
Pil heeft een verzorgde schrijfstijl met lange mooie zinnen met lyrisch taalgebruik, soms wat aan de overdadige kant: “Santiago de los Caballeros de León was een stad van gekken en dichters, een weeroord vol liberalen en revolutionairen, oproerkraaiers en anarchisten, hoeren en intellectuele zuiplappen dat zich nog steeds de hoofdstad waande hoewel het die status sinds lang had moeten afgeven aan Managua.”
Een beetje flauw gezegd is dat Pil een beetje de exponenten van het magisch realisme wil na-apen, bijvoorbeeld wanneer het kikkers uit de lucht regent. Maar dat is niet zo, de auteur slaagt er juist in om met bloemrijke taal het Latijns-Amerikaanse continent, Midden-Amerika en Nicaragua in het bijzonder te vatten. Als Belg, als Europeaan weet hij met deze knap geschreven debuutroman een echte latino-sfeer neer te zetten. Die wordt ook weerspiegeld in de mooie getekende cover met warme kleuren.
Berten schreef artikelen over economische, politieke en wetenschappelijke thema’s in verschillende tijdschriften in Vlaanderen en Nederland. Momenteel is hij werkzaam voor de Vluchtelingenkamer van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen in Brussel.
Berten Pil, De boekhouder van La Calzada, Primavera Pers, Leiden, 2019, ISBN 97889059972735, 336 pag., €19,50
