Verhalenbundel van de Mexicaanse Jazmina Barrera
Vroeger toen ik klein was, spaarde ik van alles: luciferdoosjes, knikkers, postzegels, et cetera. De Mexicaanse auteur Jazmina Barrera (1988) ‘spaart’ vuurtorens. Het resultaat van die verzamelwoede tekent ze op in Vuurtorenberichten. In 2017 verscheen het onder de titel Cuaderno de faros, letterlijk vuurtorenschrift, waarin ze aantekeningen maakte en gedachten opschreef. Het is Barrera’s tweede boek, waarmee ze ook internationaal doorbrak.
Verzamelen schijnt een vorm van escapisme te zijn, die bestaat bij de gratie van hetgeen je hebt en vooral van wat je nog wilt hebben. In het geval van Barrera zijn het niet alleen boeken over vuurtorens, het gaat haar vooral om ‘ervaringen’ van vuurtorens. De verzameling dijt langzaam uit: Portland, Puerto Escondido, Newport, Frankrijk, de Verenigde Staten en Spanje. Meestal staan de vuurtorens in onherbergzame gebieden, soms in een stad.
In zes hoofdstukken serveert Barrera de lezer verhalen waarin vuurtorens een rol spelen, zowel in het leven van haarzelf als in dat van andere personages. Standaard wordt de lezer geïnformeerd over de lengte- en breedtegraad van de locatie van de vuurtoren en voorzien van technische details zoals de hoogte van het bouwwerk, de reikwijdte van de lichtbundel en de frequentie van het licht.
Sylvia Beach Hotel
Er gaat een zekere aantrekkingskracht uit van vuurtorens. “Elke vuurtoren heeft een verhaal, of nee, elke vuurtoren ís een verhaal”, citeert de ik-persoon in het verhaal ‘De vuurtoren van Goury’, die peinst over het leven, vuurtorens en historische gebeurtenissen.
Ieder heeft zo zijn eigen – soms vage – redenen om een vuurtoren te bezoeken. Sommigen willen het landschap en de vuurtoren vastleggen en bestuderen de geschiedenis en de verhalen rond de vuurtoren. Andere liefhebbers fotograferen en verzamelen landkaarten met vuurtorens.
In ‘Yaquina Head’ gaat een vrouwelijke ik-figuur met enkele familieleden naar de vuurtoren in Newport. Ze strijken neer in Sylvia Beach Hotel. Kamers zijn gewijd aan beroemde schrijvers zoals Edgar Allan Poe, Virginia Woolf, James Joyce en Herman Melville, in wier werken vuurtorens een rol spelen.
Romantische figuren
In ‘De vuurtoren van Tapia’ bezoekt een vrouw de vuurtoren van San Agustín, in de buurt van het Spaanse Tapia. Personage Marilú verblijft in pension El Faro, onder toeziend oog van gastvrouw Pili. Wat beweegt de gasten, wat betekenen vuurtorens in hun leven? Vuurtorens komen voor in dromen, mensen mijmeren over hun verzamelingen, “want vuurtorens zijn vandaag de dag bijna romantische, sublieme figuren”. Maar het is onmogelijk om een vuurtoren te bezitten.
Barrera vergast de lezer op wetenswaardigheden uit de geschiedenis die de lezer niet hoeft te onthouden, maar die wel een inkijkje geven in het universum van de vuurtoren. Zo lezen we dat Mexico rond de driehonderd vuurtorenwachters heeft. Bovendien bestaat er een Cuaderno de Faros de México, een boekje dat alle vuurtorens aan de Mexicaanse kusten behandelt.
Ook vraagt Barrera zich af wat de toekomst van vuurtorens is en van de wachters die ze draaiende houden. Barrera vertelt over de symbolische en literaire waarde van vuurtorens, over een vuurtorenwachter die maanden alleen vastzit door een storm. Het ambacht van vuurtorenwachter moeten we vooral niet romantiseren. Vuurtorens worden geassocieerd met eenzaamheid en waanzin, verveling en depressie liggen op de loer.
Mythologieën
Een gedachte uit Barrera’s boek is dat een vuurtoren een solide toren van licht is en een put daarvan dus het tegenovergestelde, een omgekeerde toren van vloeibare duisternis. In het Engels heet een vuurtoren lighthouse, een huis van licht. De Engelse vertaling van Barrera’s boek heet dan ook On Lighthouses.
Vroeger gebruikte men vuur om zeelui te waarschuwen voor scherpe rotsen en ondiepe kustwateren. Ook werd er van lichtschepen gebruik gemaakt, schepen met ijzeren vuurkorven. De zeeën bevaren was een levensgevaarlijke onderneming en schipbreuk een reëel risico. In Alexandrië in Egypte stonden de eerste vuurtorens, zo lezen we. Ook in de mythologieën van de Maya’s, Kelten en Grieken komen vuurtorens al voor. Die laatsten gaven de naam aan het woord vuurtoren: pharos, wat “vuur dat het einde van de zee aangeeft” betekent.
Bakens
Barrera’s collectiedrang gaat verder. Ze ‘spaart’ ook vuurtorens die ze nooit zal zien. Daar zijn verschillende redenen voor: er is geen tijd om ze te bezoeken, het zijn vuurtorens uit de geschiedenis of een verre geografie. Of ze bestaan niet, omdat ze in een fictieverhaal voorkomen. Daar is , zo zegt Barrera, in het Welsh een woord voor: hiraeth, nostalgie naar een plek waar je niet naar toe kunt of die nooit bestaan heeft.
In ‘Jeffrey’s Hook’ lezen we dat er vuurtorens zijn die niet aan de kust staan, maar aan een rivier, bijvoorbeeld aan de Hudson bij Manhattan. Daarnaast zijn er ‘vuurtorens’ in stedelijke gebieden. Barrera is regelmatig de weg kwijt in een stad en gebruikt dan een hoog gebouw als oriëntatiepunt. In Parijs geldt natuurlijk de Eiffeltoren als baken en in Mexico-Stad fungeert de Torre Latinomamericana als ‘vuurtoren’, voor verlorenen in het stedelijke gewoel. Als er dan nieuwe gebouwen verrijzen die hoger zijn dan de Torre Latinoamericana, is Barrera daar niet content mee.
Lastig labelen
Vuurtorenberichten is lastig te labelen. Is het een memoire, een fantasie of een experimenteel reisverslag? Is het een (fictieve) autobiografie met literaire verwijzingen? Misschien kunnen we die vragen beter onbeantwoord laten, want doen ze er echt toe? Op onconventionele manier onderzoekt Barrera de wereld om haar heen en haar gedachten daarover. Ze doet dat behoedzaam, laveert tussen herinnering, fantasie en creativiteit. In dit boek deelt ze haar passie, ideeën en ervaringen. Door naar vuurtorens te reizen, reist ze weg van zichzelf, weg uit haar hoofd. Hoe het ook zij, het veelzijdige boek is wereldwijd enthousiast door recensenten ontvangen. Neem vooral zelf de proef op de som.
Jazmina Barrera, Vuurtorenberichten, Uitgeverij Karaat, Amsterdam, 2021, ISBN 9789079770436, 142 pag., €17,95, vertaling: Joep Harmsen en Merijn Verhulst
Met haar eerste boek Cuerpo extraño won Barrera de Latin American Voices prijs. Verder is ze medeoprichter en redacteur van uitgeverij Ediciones Antilope.
Lees ook onze recensie van Het wonderbaarlijke milligram en De gewichtlozen van Valeria Luiselli
