Drie romans van Yuri Herrera bijeen in mooie bundel
Een naamloze man wordt wakker in een wereld die tot stilstand is gekomen. De sfeer is onheilspellend; er is geen water, de elektriciteit is uitgevallen. Hij heeft een kater door de mezcal, “zijn trouwe vriend van de vorige avond”. Wat is er aan de hand in dit verhaal van Yuri Herrera (1970), dat de bombastische en cryptische titel Transmigratie der lichamen (La transmisión de los cuerpos) draagt en verscheen in 2013? Het is het derde boek van de Mexicaan dat in het Nederlands vertaald is en is opgenomen in de bundel Mexicaanse trilogie – De zon, de koning, de dood, die terugkomen in de symbolen op de omslag van het boek.
In deze recensie beperk ik me tot het verhaal van Transmigratie der lichamen. De andere twee boeken bespraken we al eerder: Kroniek van een hofzanger (over de narcowereld, papieren editie van La Chispa, nummer 364 in 2013) en Voortekenen van het einde van de wereld (over illegale migratie naar de Verenigde Staten, in 2014).
Het duurt even voordat de lezer doorkrijgt wat de hoofdpersoon doet, in het leven en in het werk. In het originele werk van Herrera wordt hij aangeduid als el Alfaqueque. In een Mexicaanse recensie las ik dat dat woord “afkomstig is uit het Arabisch. Het is een man die, benoemd door een bepaalde autoriteit, als taak heeft om (krijgs)gevangenen of slaven los te krijgen of te kopen”. Heijo Alting heeft dat mooi vertaald met de term Mediateur, dat ook die lading draagt en het midden houdt tussen advocaat, bemiddelaar, ritselaar en privédetective. De Mediateur verdient zijn brood door hand- en spandiensten te verlenen aan mensen met geld. Daardoor beweegt hij zich vaak in dubieuze milieus.
Bordelen en seksclubs
Het land is verlamd en de straten zijn verlaten, op wat begrafenisstoeten na, Het leger patrouilleert om verdere rellen en plunderingen te voorkomen. De autoriteiten roepen ondertussen op tot kalmte, ‘alles is onder controle’. Er heerst een epidemie, er waart een onbekend virus door het land. Niet duidelijk is of het besmettelijk is. Hoe dan ook, de mondkapjes zijn uitverkocht. Dit verhaal heeft een parallel met de Mexicaanse griep van 2009 en de huidige coronacrisis; de sfeer is apocalyptisch.
In deze setting wordt de Mediateur gebeld door de Dolfijn, het hoofd van de Castro-familie, met een probleem. Zijn zoon is ontvoerd in de Corredor de las Caricias, een straat vol bordelen en seksclubs. Het spoor leidt naar de Fonseca-clan, een rivaliserende maffiafamilie. De Mediateur moet de zoon lospraten. Als represaille heeft de familie Castro Popje ontvoerd, dochter van de Fonseca-familie. Zal de Mediateur erin slagen dit ‘misverstand’ op te lossen? Het is een delicate operatie, want de vete tussen de Castro’s en de Fonseca’s gaat jaren terug.
Akkefietje
Het verhaal dat zich ontvouwt zit vol mysterie, louche bordelen als de Metamorfosis en Íncubo, een beetje geweld en aansprekende personages die luisteren naar namen als de Ñanderthaler, de Onhandelbare, Vicky de verpleegster en de Mennoniet. En een villa genaamd De Parkieten.
De Mennoniet is de evenknie van de Mediateur, maar dan namens de familie Fonseca. Beiden kennen de onuitgesproken codes van omgang tussen de families waarvoor ze optreden en het milieu waarin ze zich bewegen. “Zo leerde de Mediateur dat het bij wat hij deed minder om moed ging dan bij elk afzonderlijk akkefietje te weten welk soort durf er nodig was. Bescheiden zijn en anderen laten denken dat zijn woorden uit hun mond kwamen.” De Mediateur is een soepele prater en hoeft daarom geen geweld te gebruiken.
Driedubbelblond
Een mooi uitstapje is de verhaallijn met Driedubbelblond (La Tres Veces Rubia), de rondborstige buurvrouw in het appartementencomplex waar de Mediateur woont. De spanning buiten sijpelt langzaam naar binnen, wanneer hij haar appartement binnenstapt. “De broek van Driedubbelblond knelde aan alle kanten”, observeert de Mediateur beeldend. Van het een komt het ander “en net toen hij haar slipje opzij wilde schuiven, hoorde hij Driedubbelblond vragen ‘Hoe heet ik?’” Au!
Herrera trekt de lezer het verhaal in met zijn fascinerende schrijfstijl. Hij bouwt de spanning op beheerste wijze op, of het nou om een seksscène gaat of een vechtpartij. Dat doet hij met mooie formuleringen als “De verkoopster bediende hem op walgafstand en nam zijn munten stuk voor stuk, met een zakdoekje, aan.” en “In het rijk van de Taal waren alle mannen Kerels met kloten en alle vrouwen Kindvrouwtjes.” Bovendien is de Mediateur een boeiend personage met een interessante gedachtewereld en scherpe observaties. Hij signaleert dat mensen taal gebruiken om afstand te scheppen met hun “gehoemaaktuhet, gedeovolente, gedankubeleefd, gegoeiedag”.
Dystopische wereld
Dankzij zijn levenswijsheid en mensenkennis overleeft de Mediateur in deze zwarte wereld. Heeft hij soms last van wroeging of spijt? Vroeger was hij een brave pennenlikker, met een geweten en een gevoel voor goed en kwaad. Helemaal grip op hem krijgt de lezer niet, maar dat is niet erg.
Het is geen toeval dat Herrera het verhaal laat afspelen in een dystopische wereld. De epidemie staat eigenlijk symbool voor alles wat er mis is in Mexico: georganiseerde misdaad, armoede, ongelijkheid, militarisering van het land, falende autoriteiten die niet in staan zijn om hun burgers te beschermen, hetzij door incompetentie, hetzij door corruptie.
Het stemt weinig hoopvol. Iedereen zit thuis, we zien een samenleving vol eenzaamheid. De dood ligt op de loer, of heeft al toegeslagen. Impliciet stelt Herrera zijn lezers de vraag wat voor samenleving we willen? Transmigratie der lichamen, geschreven door een fascinerende geest, is vooral boeiende literatuur, die de vinger op de zere plek legt.
Yuri Herrera, Mexicaanse trilogie, Uitgeverij Wereldbibliotheek, Amsterdam, 2017, ISBN 9789028426832, 287 pag., €21,35, vertaling: Heijo Alting
Lees ook ons interview met Yuri Herrera over zijn roman Kroniek van een hofzanger
