Roman van de Mexicaanse schrijfster Valeria Luiselli
Een Mexicaans-Amerikaans gezin maakt een autotrip in een grote Volvo stationcar van New York naar Arizona. Het is de omgekeerde route die veel latino migrantenkinderen maken, van Midden-Amerika naar de Verenigde Staten. Zonder ouders. Deze reis tekent de Mexicaanse schrijfster Valeria Luiselli (1983) op in haar roman Archief van verloren kinderen. Dit boek heeft ze in het Engels geschreven (oorspronkelijke titel Lost Children Archive), meestal schrijft ze in het Spaans.
Het is een fictiewerk, maar bevat veel elementen uit het leven van Luiselli, die deze reis met haar gezin daadwerkelijk maakte. In het boek reizen de vader, moeder, jongen (10) en meisje (5) langs allerlei plaatsen, onderweg overnachtend in motels. Geen van de hoofdpersonages heeft een naam, dus worden ze aangeduid als ‘de man’, ’de vrouw’, ‘de jongen’ en ‘het meisje’. De auto zit vol met het gezin en zeven dozen met boeken, kaarten, informatiekaarten, notitieboekjes en knipselmappen.
De vrouw is journalist, die dankzij haar talenkennis werkt als tolk bij het Immigration Court. Net zoals Luiselli die daarover schreef in Vertel me het einde. Een essay in veertig vragen. Daar hoorde ze de schrijnende, hartverscheurende migratieverhalen van de ongedocumenteerde kinderen, van wie er 80.000 zonder papieren waren vastgezet aan de zuidgrens van de Verenigde Staten op het moment dat Luiselli met de problematiek geconfronteerd werd.
Telefoonnummer in jurk genaaid
De vraag die tegenstanders van immigratie stellen, is ‘Waarom zijn ze naar de VS gekomen?’ en het woord kindercrisis valt. De vrouw stelt daar een vraag tegenover: “Waarom zijn ze naar huis gevlucht?” Ze, dat zijn de minderjarige kinderen afkomstig uit El Salvador, Guatemala, Honduras, op de vlucht voor armoede en geweld.
‘Ze’ ontsnappen aan de nachtmerrie van hun leven. De reis is lang en gevaarlijk en er zijn ook kinderen die nooit aankomen; ‘de verloren kinderen’. De reis op de trein la Bestia (het Beest), een hoge muur overklimmen, de rivier oversteken, een tocht door de woestijn – de ontberingen en gevaren zijn talloos.
Zo is er de vrouw Manuela die haar twee jonge dochters alleen op pad heeft gestuurd. Onderweg van Midden-Amerika naar de VS verdwijnen ze van de radar en raken ze spoorloos, met het telefoonnummer van hun moeder in hun jurk genaaid. Mochten hun lichamen gevonden worden, dan kan de moeder in ieder geval een telefoontje krijgen.
Onbegrensde fantasie
De vrouw neemt interviews op, een geluidsproject over kindercrisis aan de grens. Wat is de zin van het vastleggen van de dingen? “Horen is een vorm van aanraken op afstand”, meent de vrouw. De man is akoestisch–epistemoloog, wat dat ook moge zijn. Concreet betekent dat dat hij een soundscape maakt, geluiden opneemt in een bepaalde omgeving. Hij richt zich op de geschiedenis van de inheemse Apachen die uit de Amerikaanse geschiedenis zijn gewist. Echo’s van het verleden inventariseren, noemt hij dat.
Tegen het decor van de reis lezen we ook over de relatie van de man en de vrouw. Het is een stel dat hun individuele wensen voor het leven steeds meer uiteen ziet lopen. Ondanks hun liefde groeien ze uit elkaar. Ik, jij, hij, zij, wij, ze hebben verschillende wensen. De kinderen voelen het feilloos aan.
Op gegeven moment laat Luiselli het verhaal van het gezin overlopen in de werkelijkheid van de migrantenkinderen die ze onderzoeken. “Mama, wat betekent vluchteling?”, vragen de kinderen. Het antwoord is hard en confronterend. Luiselli verbeeldt het verschil tussen kinderen en volwassenen treffend, waarbij de eersten onbegrensde fantasie hebben, maar worden beïnvloed door de verhalen van hun ouders.
Hoe breng je een heftig onderwerp als vluchtelingenkinderen onder woorden? Hoe doe je recht aan deze kwestie? Luiselli doet een geslaagde poging met dit verhaal, zonder de pretentie een oplossing te hebben. De vraag is of die er is, hoe het verhaal ook afloopt. Tot slot daarom een veelzeggend citaat uit een migrantengebed dat Luiselli in haar boek heeft opgenomen:
“Vertrekken is een beetje sterven
Aankomen is nooit echt aankomen”
Valeria Luiselli, Archief van verloren kinderen, Uitgeverij Karaat/Das Mag, Amsterdam, 2019, ISBN 9789492478795, 439 pag., €12,50, vertaling: Molly van Gelder & Nicolette Hoekmeijer
Lees ook ons interview met Valeria Luiselli uit 2016
