Non-fictie bundel: ‘mix van paradijselijke schoonheid en armoede, van passie en politiek’
“Voor het eerst in de geschiedenis… zullen we burgers van Jamaica zijn en geen burgers van het Verenigd Koninkrijk en kolonies zoals nu het geval is… Het motto van ons land is: OUT OF MANY, ONE PEOPLE”. Vol hoop richtte de regering van Jamaica zich bij de onafhankelijkheid in 1962 tot de bevolking, maar zo mooi werd het niet. In 2008 uitte de dichter en schrijver Kei Miller zijn verbazing over zijn “eigen liefde voor een plaats, een land dat af en toe vol is van onverdedigbare haat. En toch, groeit er uit dit alles iets bijzonders – deze mix van paradijselijke schoonheid en armoede, van passie en politiek”.
Beide citaten komen uit de in 2021 verschenen The Jamaica Reader. History, Culture, Politics. Ze gaan over de permanente worsteling om, vanuit grote verschillen, een voor iedereen leefbare samenleving op te bouwen. Veel stukken in dit dikke boek illustreren het eeuwenlange vallen en opstaan van de bewoners van dit kleine eiland.
Behulpzame inleidingen
In de reader zijn ongeveer 120 verschillende teksten opgenomen. De oudste stammen van Spaanse conquistadores rond 1500, die in 1655 werden verdreven door de Britse kolonisatoren. Zo’n twee derde van alle teksten is uit de tijd zelf, terwijl een derde uit latere publicaties van historici en journalisten komt. Net als de andere readers in deze mooie serie van de Duke University in de Verenigde Staten is de Jamaica Reader chronologisch opgebouwd. Na zeven delen over tijdvakken volgt een achtste deel over geëmigreerde Jamaicanen en hun banden met het moederland. Bijna de helft gaat over de over de zestig jaar onafhankelijkheid sinds 1962.
Naast een algemene inleiding zijn er aparte introducties per deel, die je snel invoeren in de hoofdlijnen van de betreffende perioden. Bovendien wordt elke tekst apart toegelicht. Een literatuurlijst en een register completeren het boek. Deze zeer behulpzame inleidingen en de selectie van de teksten zijn het werk van de twee redacteuren: Diana Paton uit Jamaica en Matthew J. Smith uit het Verenigd Koninkrijk. Beiden hebben onderzoek gedaan naar de slavernij en de gevolgen daarvan. Paton is nu hoogleraar geschiedenis in Edinburgh en Smith in Londen.
Dwaze vrouwen
Ze hebben een grote variëteit aan historische bronnen bijeengebracht uit reisverslagen, in de tijd zelf verschenen boeken, brieven, kranten, toespraken, dagboeken, interviews, romans, gedichten, liederen en overheidsrapporten. Daarmee komen veel onderwerpen en verschillende perspectieven aan bod. Helaas klinken tot ongeveer 1800 de stemmen van de tot slaaf gemaakten zelden echt door. Over hun gedrag, opvattingen en gevoelens ‘weten’ we voornamelijk iets via de partijdige bril van slavenhouders en koloniale bestuurders. Onbegrip van de kolonialen komen we regelmatig tegen. Halverwege de negentiende eeuw, kort na de afschaffing van de slavernij, probeerde een Britse missionaris een christelijke dienst te houden met zwarte Jamaicanen. Blijkens zijn verslag begreep hij niets van hun gedrag met muziek, zang, dans en extase. Hij verzocht de manager van de plantage “deze dwaze vrouwen te kalmeren”, zodat hij met zijn kerkdienst verder kon gaan. Die woorden veroorzaakten een enorm tumult: “Deze vrouwen zijn niet dwaas”. “Zij hebben de geest”. “U moet zelf dwaas zijn en kunt beter weggaan”’. “Laat de vrouwen hun gang gaan. Wij willen u niet.”
Alle belangrijke opstanden van tot slaaf gemaakten en hun nakomelingen komen in de reader aan bod, meestal met uitgebreid toegelichte bronnen uit de tijd zelf. Ook is er veel aandacht voor religie, waarbij vooral Baptistische kerken de strijd van de tot slaaf gemaakten steunden. Er is aandacht voor de zwarte bewustwordingsbewegingen van Marcus Garvey en later de Rastafari’s. Daar tegenover staat een stuk over zwarte Jamaicanen die juist proberen hun huid zo wit mogelijk te maken.
Chirurgisch mes
Terecht gaan veel stukken over muziek, met daarbij de beroemde foto van het One Love Peace Concert in 1978 in Kingston, waar Bob Marley de bittere politieke rivalen Michael Manley en Edward Seaga op het podium dwong elkaar een hand te geven om een eind te maken aan het politieke geweld in het land. Seaga en Manley, leiders van de conservatieve JLP en de linkse PNP, komen zelf uitgebreid aan het woord, waarbij ze weinig van elkaar heel laten. Seaga beschuldigt de PNP van het uitdelen van wapens aan criminelen om in verkiezingstijd te gebruiken. Dat “kankergezwel van deze gewapende mannen” moet “met een chirurgisch mes worden verwijderd”. Manley heeft het over de kliek van kapitalisten die de mensen uitzuigt en zich verzet tegen progressieve sociale verandering. En de partij JLP van Seaga is “het instrument van deze kliek”.
We vinden ook stukken over tropische stormen en aardbevingen, waarbij tweemaal een hoofdstad met de grond gelijk is gemaakt. En over sport, kunst, literatuur, toerisme, drugsgebruik, politiek geweld, de betekenis van bauxiet voor de economie, de strijd van vrouwen en de positie van homo’s onder de titel ‘Jamaica’s Shame’, en nog veel meer. Van de immigranten na de slavernij komen Indiërs en Chinezen aan bod, terwijl er ruime aandacht is voor de massaal geëmigreerde Jamaicanen en hun gemeenschappen in Engeland, de VS en Canada. Uit hun verhalen blijkt dat ze daar veel te lijden hadden en hebben van racisme en discriminatie.
Creoolse volkstaal
Een artikel is gewijd aan de Creoolse volkstaal Patois (in Engels Patwa), met veel aan het Engels ontleende en vaak wat verbasterde woorden en een nogal Afrikaanse grammaticale structuur. In sommige stukken worden geïnterviewden geciteerd in het Patois, zoals een taxichauffeur die zich boos maakt over politici: “All dem do a promise and den dem nuh do nothing. All dem do a thief poor people money and go pan vacation wid dem wife and dem ting deh. Dem only care ‘bout themselves”. Een 72-jarige marktvrouw, Adina Derby vertelt over politiegeweld bij een protestactie in 2010, waarbij haar zoon werd doodgeschoten en ze zelf gewond raakte: “me did haffi run fi mi rescue. Me couldn’t mek him dead and me dead… Probably if me neva lef him, me woulda dead too and the other rest a people would a dead to.” De reader telt ook verschillende gedichten in het Patois.
Bont panorama
In deze rijke en gevarieerde bundel is veel oog voor verschillen en tegenstellingen en de vaak moeizame strijd om het bestaan. Toch heb ik af en toe nog iets gemist. Om de situatie in Jamaica beter te kunnen begrijpen en beoordelen waren meer vergelijkingen met andere landen behulpzaam geweest. Rond 1900 werd de positie van de zwarte Jamaicanen wel vergeleken met die in van de zwarte bevolking in de VS, maar later komt dat niet meer terug. Vergelijkingen met de andere, kleinere ex-Britse Caribische eilanden worden echter nauwelijks gemaakt, terwijl ze in veel opzichten parallelle geschiedenissen kennen. Hoe komt het dat Jamaica armer is dan bijna al die eilandjes? Lijkt het politieke en andere geweld op die eilandjes op dat van Jamaica, of juist niet?
Het ontbreken van zulke kwesties neemt niet weg dat het een prachtige bundel is, waarin je naar hartenlust kunt grasduinen. De reader geeft een bont panorama van Jamaica, met voortreffelijke toelichtingen, en nodigt uit je verder in dat bijzondere eiland te verdiepen.
Diana Patton en Matthew J. Smith (red), The Jamaica Reader. History, Culture, Politics. Durham en Londen: Duke University Press, 2021, 515 pag. ISBN 9781478011514, € 29,48
Deze bijdrage is onderdeel van de Jamaica Special november 2022
Lees ook onze boekrecensie van Een beknopte geschiedenis van zeven moorden van Marlon James
