Roman van Richard Hughes is Britse klassieker
Rond de eeuwwisseling verschenen allerlei lijstjes. Op de lijst met de honderd beste Engelstalige romans van de twintigste eeuw staat op plaats 71 A high wind in Jamaica van de Britse schrijver Richard Hughes. Onze special over Jamaica is een mooie aanleiding om het boek te lezen en te beoordelen of deze notering terecht is.
Lijstjes. De Top 40, de Top 2000, de top tien van de beste voetballers aller tijden (met op de plaatsen een, twee en drie natuurlijk latino-spelers!), internet staat er vol mee. Zelf houd ik eigenlijk alleen van boekenlijstjes, om te kijken wat er op staat, en welke ik daarvan gelezen heb. In 1998 verscheen in de Verenigde Staten een lijst met de honderd beste Engelstalige romans van de twintigste eeuw. De lijst was opgesteld door de redactie van de Amerikaanse uitgeverij The Modern Library. Het was te voorspellen dat de lijst veel kritiek kreeg van recensenten en lezers, want ja, het waren uiteindelijk de voorkeuren van de redactieleden van deze éne uitgeverij. Jonathan Yardley, toentertijd recensent bij The Washington Post, kwam tot de conclusie dat het polemisch effect weleens opzet kon zijn, want veel titels op de lijst werden uitgegeven door The Modern Library. “Het is gewoon leuk en als je erom naar de boekwinkel gaat, des te beter. Maar neem het niet serieus, alsjeblieft”, adviseerde hij zijn lezers.
Trillingen en slagregens
Serieus of niet, de lijst is een mooie leeswijzer met bekende (Ullysses van James Joyce op een) en mij totaal onbekende (The Magnificent Ambersons van Booth Tarkington op honderd) titels en schrijvers. De afgelopen jaren heb ik een aantal voor mij onbekende boeken van de lijst met veel plezier gelezen. A high wind in Jamaica was mij al eens opgevallen en de special is een goede aanleiding om mij in dit boek, op nummer 71 toch niet echt onderaan, te verdiepen.
De Brit Richard Hughes schreef A high wind in Jamaica in 1929. Hughes was toen 29 jaar oud en had al een tweetal dichtbundels en een bundel korte verhalen gepubliceerd. A high wind in Jamaica wordt op de website van de Encyclopedia Britannica een minor classic binnen de twintigste-eeuwse Engelse literatuur genoemd. Het boek is bewerkt voor toneel, verfilmd en in 2000 ook nog als hoorspel op de Britse radio uitgezonden. Begrijpelijk, want het verhaal is spannend en aansprekend. De moeder van Hughes is in Jamaica geboren en Hughes zelf heeft uitgebreid in het Caribisch gebied gereisd toen hij in zijn jonge jaren als journalist werkte. Deze ervaringen zijn voelbaar bij lezing van het boek: het is alsof je als lezer zelf de trillingen van de aardbeving voelt en de slagregens van de zware orkaan het dak hoort geselen.
Slimme truc
Waar gaat het boek over? Het verhaal begint in een landhuis in Jamaica, waar het Britse gezin Bas-Thornton woont: vader, moeder en vijf kinderen. Vader heeft een bedrijf in het nabijgelegen Saint Anne. De geschiedenis speelt enige tijd nadat in 1834 de slavernij is afgeschaft. Als een zware orkaan, de harde wind uit de titel, het huis en alles in de directe omgeving heeft verwoest, besluiten de ouders hun kinderen naar Engeland te sturen. Stoomboten zijn in opkomst, maar de kinderen maken de tocht aan boord van een zeilschip, de Clorinda. Er reizen twee andere kinderen mee, de dertienjarige Margaret en haar broertje Harry, afkomstig van een nabij gelegen plantage.
De piraterij is eigenlijk voorbij, maar er zwerven toch nog enkele piratenschepen over de Caribische zee. Met een slimme truc overmeestert een troep piraten de bemanning van de Clorinda. Op zoek naar geld en goederen gijzelen ze de kinderen en nemen ze hen mee naar hun eigen schip, de kapitein van de Clorinda in de veronderstelling latend dat de kinderen overboord gegooid en verdronken zijn.
Nederlandse kapitein
De piraten beschouwen de kinderen al snel als een last, maar een poging hen achter te laten op de kust van Cuba mislukt. De maanden verstrijken. Op zoek naar nieuwe buit enteren ze opnieuw een schip en nemen de Nederlandse kapitein gevangen. De man wordt opgesloten in dezelfde hut waar de tienjarige Emily, een van de kinderen, herstelt van een wond aan haar been. Doodsbang dat de geknevelde kapitein haar iets zal aandoen grijpt ze een mes en verwondt hem dodelijk. Wanneer de piraten ontdekken dat de gevangene dood is raken ze in paniek en verdenken een van de andere kinderen van de moord. Het wordt nog urgenter om de kinderen kwijt te raken. Gebruikmakend van een nieuwe truc brengen ze de kinderen aan boord van een passerend passagiersschip. De opvarenden van dat schip hebben natuurlijk over de dood gewaande kinderen gehoord en ontvangen hen met open armen.
In Engeland worden de kinderen met hun ouders herenigd en de inmiddels gevangen genomen piraten worden berecht en ter dood veroordeeld. Na de zomer gaat Emily naar kostschool: “In een andere kamer maakte Emily kennis met de oudere leerlingen. Kijkend naar dat vriendelijke, vrolijke troepje van schone en onschuldige gezichten en zachte gracieuze armen, luisterend naar het eindeloze gebabbel, zou misschien God Emily ertussenuit hebben kunnen pikken: maar ik ben er zeker van dat ik het niet zou kunnen.” Met deze zin eindigt het boek.
Pirats of pilots?
Zo op het oog lijkt het dus te gaan om een avonturenroman, vergelijkbaar met Schateiland of Mijn broer de boekanier. Maar het boek is meer dan dat. De hele geschiedenis wordt beschreven door de ogen van de kinderen. En vooral de kleintjes 
(Laura, de jongste is net vier jaar oud) begrijpen niet wat er gebeurt, terwijl ze zich tegelijkertijd snel aanpassen aan de steeds veranderende omstandigheden. Zo hebben ze de eerste tijd helemaal niet in de gaten dat ze zijn meegenomen door piraten. Als ze op een avond in bed liggen beginnen de kleintjes, die toch iets hebben opgevangen, Emily te bevragen: “Zijn deze mensen piraten?” Emily schoot overeind. “Nee, natuurlijk niet!” “Maar ze zíjn het wél!”, zei Rachel, ”Margaret heeft het me verteld.” “Onzin!”, zei Emily. “Er zijn tegenwoordig geen piraten meer.”
Rachel geeft het niet op: ze heeft een van de matrozen van de Clorinda horen zeggen dat er piraten aan boord kwamen. Dan heeft Emily een ingeving: de matroos heeft vast gezegd dat er loodsen (pilots in het Engels) aan boord kwamen. En trouwens, piraten zijn slecht, en deze mannen zijn toch vriendelijk? Broertje Edward stelt voor het hen op de man af te vragen, maar Emily is van mening dat ze hoogst beledigd zouden zijn. En mochten het onverhoopt tóch piraten zijn, dan is het misschien maar beter om te doen alsof zij het niet weten.
Oefengevechten
Wanneer ze een haven aandoen in Cuba, denken de kinderen dat ze in Engeland zijn aangekomen en verwonderen zich erover dat het zo op Jamaica lijkt. Terwijl vader en moeder toch altijd vertelden dat Engeland zo anders is. De jongens Edward en Harry houden oefengevechten, maar wel buiten het zicht van de bemanning, want de twijfel blijft bestaan. En de kleine Rachel heeft overal aan boord haar ‘kinderen’: stukjes hout, een grote spijker, alles kan een baby zijn die verzorgd en beschermd moet worden. Als ze overgedragen worden aan het passagiersschip raakt ze in paniek, omdat ze in de haast niet al haar kinderen heeft kunnen redden.
A high wind in Jamaica, in het Nederlands vertaald en verschenen in 1930 onder de titel Kinderen en piraten, is zo’n boek dat zowel door kinderen als volwassenen gelezen wordt. Voor kinderen is het een spannend verhaal, terwijl volwassenen de diepere lagen ontdekken. Hughes heeft zich heel goed weten te verplaatsen in de gedachtewereld van kinderen, op wie het ‘kleine leed’ veel meer indruk maakt dan het grote. Zo is een van de eerste vragen van Emily als zij na vele maanden haar ouders weerziet: “Vader, wat is er toch gebeurd met Tabby, op die vreselijke stormavond in Jamaica?” Tabby was de poes, die tijdens de storm ontsnapt. De totale verwoesting van hun huis en de dood van de zwarte tuinman vervagen in het licht van het vermiste katje.
Aardbeving
Zoals gezegd worden de gebeurtenissen verteld vanuit de kinderen, en dan met name vanuit Emily. Het is Emily die, samen met haar broer John op bezoek bij Margaret en Harry kort voor de orkaan, voor het eerst een lichte aardbeving meemaakt. Dat maakt haar voor haar gevoel bijzonder (“Als ze ooit terug zou gaan naar Engeland, zou ze tegen mensen kunnen zeggen, ‘ik heb een aardbeving meegemaakt.’”). Eenmaal aan boord van het piratenschip wordt ze zich meer bewust van zichzelf, iemand met eigen gedachten en een eigen lichaam, op de grens tussen kind en volwassene. En dat uit zich in haar reacties: dan weer als een kind, en dan weer bewuster en misschien zelfs berekenend. Ze heeft de gevangen kapitein doodgestoken. Uit angst, maar tegelijkertijd houdt ze de ware toedracht voor iedereen verborgen en laat ze uiteindelijk de piraten ervoor opdraaien.
Lord of the Flies
En ook de andere kinderen krijgen op sommige momenten harde trekken die hen gevaarlijker maken dan de eigenlijk heel beminnelijke piraten. Het verhaal brengt Lord of the Flies van William Golding in herinnering, een boek dat vijfentwintig jaar na A high wind in Jamaica verscheen en waar kinderen in de afwezigheid van ouderen ook ontsporen. Je kunt je dan ook afvragen of het boek echt zo geschikt is voor kinderen, wanneer ook volwassenen erdoor verontrust raken, stelt de Britse website Darker Fables. Toch blijft het een spannend en lezenswaardig verhaal, zelfs al speelt Jamaica (en daar ging het toch om, bij deze special) uiteindelijk een ondergeschikte rol.
Deze bijdrage is onderdeel van de Jamaica Special van november 2022
