Prosper Avril was vertrouweling van ‘Papa Doc’ en ‘Baby Doc’
Alweer voor de 29ste keer wordt begin juni in de Haïtiaanse hoofdstad Port-au-Prince het jaarlijkse boekenfestival Livres en folie gehouden. Altijd een groot feest waar uitgevers en schrijvers hun boeken presenteren. Maar dit jaar klinkt er protest en weigert een aantal auteurs hun medewerking. Zij zijn het niet eens met het besluit van de organisatoren om Prosper Avril tot eregast van het festival te benoemen. Wie is deze Avril?
Misschien niet goed voor te stellen bij een land waarover je voornamelijk slecht nieuws leest, maar in de Haïtiaanse hoofdstad Port-au-Prince wordt sinds 1995 jaarlijks een grote boekenbeurs gehouden waar Haïtiaanse uitgevers hun schrijvers en boeken presenteren. Veel auteurs zijn aanwezig om hun boeken te promoten en te signeren. Wat er ook gebeurt, Livres en folie gaat door, zoals in juni 2010, toen werd stilgestaan bij schrijver en geograaf George Anglade die samen met zijn vrouw om het leven kwam bij de grote aardbeving op 12 januari. Een jaar later was de populaire Haïtiaans-Amerikaanse auteur Edwidge Danticat een van de eregasten en deed ik een vergeefse poging het festivalterrein te bereiken: tot mijn spijt strandden we in een gigantische file.
Ook dit jaar trotseren de organisatoren de crisis in Port-au-Prince en zal Livres en folie als vanouds plaatsvinden tijdens het Fête Dieu of Sacramentsdag, een vrije dag in Haïti. Maar er is de afgelopen weken ophef ontstaan rond een van de eregasten, oud-generaal Prosper Avril. Wie is hij en is de ophef gerechtvaardigd?
Papa Doc en Baby Doc
Generaal Prosper Avril was hoofd van de veiligheidsdienst ten tijde van dictator Jean-Claude Duvalier (‘Baby Doc’) en behoorde ook tot de vertrouwelingen van diens vader François Duvalier (‘Papa Doc’). Hij kreeg zijn opleiding in de jaren zestig in de Verenigde Staten. In 1988, twee jaar na de val van ‘Baby Doc’, kwam de generaal zelf door een staatsgreep aan de macht en voerde korte tijd een schrikbewind tot hij in het voorjaar van 1990 het veld moest ruimen en naar Miami vluchtte. De directe aanleiding voor zijn val was de moord door militairen op de elfjarige scholiere Roseline Vaval. Haar begrafenis liep uit op anti-Avril demonstraties: een week na haar dood had hij Haïti verlaten. In 2001, tijdens de tweede regeerperiode van president Jean-Bertrand Aristide, werd Avril, die in 1993 naar Haïti was teruggekeerd, gearresteerd op beschuldiging van onder meer het martelen van politieke gevangenen. In 2004 kwam hij vrij nadat Aristide bij een staatsgreep was afgezet.
Dit alles maakt Avril tot een controversiële figuur die door velen wordt gezien als een brute en autoritaire dictator die grove mensenrechtenschendingen op zijn naam heeft staan. Het is dan ook begrijpelijk dat de keuze van de festivalorganisatoren tot protesten heeft geleid. Schrijvers, dichters en andere kunst-en-cultuurminnaars zijn op internet een petitie gestart om de organisatoren op andere gedachten te brengen. De keuze voor Avril betekent voor hen dat zij geen medewerking aan het festival zullen verlenen. Al ruim duizend Haïtianen hebben de petitie ondertekend. Onder hen bekende namen, zoals filmmaker Arnold Antonin en schrijver Frankétienne. De laatste was in 2006 een van de gelauwerden van het Prins Claus Fonds en schreef in 1975 het boek Dézafi, een allegorie over politieke onderdrukking tijdens het brute regime van François Duvalier. Hij wordt beschouwd als het ‘nationale geweten’ en is een van de belangrijkste figuren in Haïti’s culturele geschiedenis.
Petitie
Prosper Avril is inmiddels 85 jaar en heeft zo’n twintig boeken geschreven over de geschiedenis van het Haïtiaanse leger, zoals het in 1999 verschenen From glory to disgrace: the Haitian army , 1804-1994. “Maar”, zo zeggen de opstellers van de petitie, “zonder iemand te willen beledigen, zijn wij niet bekend met enig literair werk van deze man, noch van een schrijven van zijn hand waar diepere gedachten uit spreken, die de keuze voor hem als eregast rechtvaardigen.” De opstellers betreuren het dat de 2023 editie van het belangrijkste literaire evenement in Haïti hierdoor wordt aangetast. “In een tijd waarin sommigen willen dat alles wordt toegestaan, inclusief de meest flagrante schendingen van democratische beginselen en rechtvaardigheid, is het goed dat we in de wereld van cultuur, kunst en boeken de historische misdaden herdenken en een voorbeeld van waardigheid stellen”, zo besluit de tekst van de petitie.
In het Haïtiaanse dagblad Le Nouvelliste, een van de hoofdsponsoren van Livres en Folie, melden de organisatoren dat Livres en Folie geen oordeel geeft over de politiek van Avril, maar deze evenmin uitwist: “dat is aan andere instellingen.” In het verleden hebben een voormalig president en een oud-minister ook tot de eregasten behoord, iets dat toen geen probleem vormde. “Vanaf de aanvang heeft Livres en Folie nimmer een auteur gecensureerd.” Avril kon bij eerdere afleveringen van Livres en Folie zijn boeken zonder ophef signeren, behalve in 2001, toen hij tijdens een signeersessie van zijn boek Le livre noir de l’insécurité werd gearresteerd en vervolgens zonder proces drie jaar vast zat.
Volgens Franz Duval, hoofdredacteur van Le Nouvelliste en een van de organisatoren van Livres en Folie, ligt de keuze voor een eregast voornamelijk bij de hoeveelheid boeken die een schrijver op zijn of haar naam heeft staan, én bij het onderwerp van deze boeken. Avril voldoet aan deze criteria, omdat hij bijna ieder jaar een nieuw boek publiceert over belangrijke thema’s, zoals het leger en de politiek. Het boek dat hij op de boekenbeurs zal presenteren past in deze rij. Het gaat over het Haïtiaanse leger, over glorie en fouten, maar schetst ook een mogelijke toekomst, een actueel thema. Het leger werd afgeschaft in 1995, maar in 2017 door de twee jaar geleden vermoorde president Jovenel Moïse opnieuw geïnstalleerd.
Een klap in het gezicht
Het is duidelijk dat de organisatoren geschrokken zijn van de negatieve aandacht en zich nu verdedigen met een beroep op hun politieke onzijdigheid. Van hen mag iedereen een stem hebben en mag een man wiens arrestatie door Amnesty International werd toegejuicht als een vooruitgang in de strijd van het recht tegen de straffeloosheid twintig jaar later gewoon een boek over het Haïtiaanse leger presenteren. Het past bij visies die de laatste tijd meer in opkomst zijn en vooral onder jongeren opgang maken: tijdens de dictatuur van de Duvaliers (1957 – 1986) was de situatie, vooral op het gebied van de veiligheid, zo slecht nog niet. Prosper Avril als eregast: een klap in het gezicht van alle Haïtianen die onder de dictatuur en het leger geleden hebben.
