Omstreden referendum uitgesteld
Het is al langere tijd onrustig in Haïti, maar de besmettingen met covid-19 bleven het afgelopen jaar laag. Dat laatste lijkt voorbij, nu de besmettingen in rap tempo toenemen, terwijl er nog geen vaccins voorhanden zijn. Ondertussen blokkeren gewapende bendes de toegangs- en uitvalswegen van de hoofdstad Port-au-Prince. De overheid grijpt niet in. De bewoners zitten in de val.
Maandag maakte de voorzitter van de Haïtiaanse Kiesraad, Guylande Mesadieu, bekend dat het referendum over een herziening van de grondwet opnieuw is uitgesteld. Als het aan de Haïtiaanse regering had gelegen, had op zondag 27 juni een referendum plaatsgevonden over voorstellen om de grondwet te wijzigen. Dit stuit op veel weerstand van de oppositiepartijen en van de bevolking in het algemeen. Ten eerste is een referendum over de grondwet bij diezelfde grondwet verboden. Daarbij komt dat de voorstellen op een schimmige wijze tot stand gekomen zijn, zonder brede inspraak vanuit diverse sectoren van de samenleving. En minstens zo belangrijk is het feit dat het gros van de Haïtianen de huidige president Jovenel Moïse niet meer erkent als wettelijk staatshoofd. Zijn zittingstermijn zou in februari van dit jaar zijn geëindigd. Hoe kan een dergelijke regering met een voorstel tot aanpassing van de grondwet komen?
Verder kunnen de vragen alleen met een simpel ‘ja’ of ‘nee’ geantwoord worden. Volgens de regering is het niet nodig om alle details te kennen. “Maar”, zeggen verschillende maatschappelijke organisaties, “dit getuigt van een gebrek aan respect tegenover de bevolking, die gezien wordt als onmondig en niet in staat zelf na te denken.”
De regering stelt dat de huidige grondwet het haar onmogelijk maakt om haar werk te doen en in feite een bron van conflicten en onrust is. Zij ziet als oplossing hiervoor het toekennen van veel meer macht aan de president, en het beperken van de rol van het parlement. De reactie van de maatschappelijke organisaties is dat de grondwet juist bedoeld is om te voorkomen dat er opnieuw een dictator alle macht naar zich toetrekt. De huidige grondwet is immers opgesteld nadat er in 1986 een einde kwam aan bijna dertig jaar dictatuur.
Bij alle inhoudelijke argumenten tegen een referendum kunnen ook enkele praktische overwegingen genoemd worden. Ten eerste is er het groeiende aantal besmettingen met het coronavirus. Wanneer mensen in lange rijen moeten wachten om hun stem uit te brengen (Haïti kent stemplicht) zal het virus zich alleen nog maar sneller verspreiden. De scholen zijn onlangs opnieuw gesloten, met uitzondering van de eindexamenklassen. Maar in feite lijken veel Haïtianen nog weinig doordrongen van de ernst van de pandemie. Mondkapjes worden weinig gedragen en vaccins zijn nog nauwelijks beschikbaar. Nu het doden als gevolg van corona stijgt kan dit veranderen. Vooral nu het virus ook bekende Haïtianen treft. Zo stierven de afgelopen week de rector en de vice-rector van de Episcopaalse Universiteit aan corona, een groot verlies voor de universiteit. De noodsituatie die de regering 31 mei afkondigde in antwoord op de snelle stijging van het aantal besmettingen heeft de kiesraad doen besluiten het referendum uit te stellen. Een nieuwe datum is nog niet bekend gemaakt.
En dan is er nog een andere reden die een referendum en verkiezingen in de weg staat, maar waar de regering en ook de kiesraad over zwijgen: het toenemende geweld. De afgelopen dagen hebben gewapende bendes verschillende belangrijke toevoerwegen rond Port-au-Prince geblokkeerd. Dit betekent dat de bevolking in de zuidelijke provincies de hoofdstad niet meer kan binnenkomen. Ook de uitvalswegen in de richting van de grens met de Dominicaanse Republiek en naar het noorden van het land zijn afgesloten. Bendes bestrijden elkaar al enkele jaren de macht over de voorsteden van Port-au-Prince zonder dat er door de overheid wordt ingegrepen. Onlangs nog publiceerde de mensenrechtenorganisatie RNDDH een rapport waarin zij stellen dat alleen al in de wijk Bel-Air sinds augustus vorig jaar 81 mensen door bendegeweld om het leven zijn gekomen, 24 mensen zijn vermist en meer dan 160 huizen in brand zijn gestoken.
Met het afsluiten van de toegangswegen lijkt het geweld een nieuwe fase in te gaan. Historicus en schrijver Michel Soukar maakte deze week tijdens een persconferentie ter gelegenheid van de opening van het jaarlijkse boekenfestival in Port-au-Prince, Livres en folie, een zorgwekkende vergelijking met de periode 1908 – 1915. De eregast op het boekenfestival zei dat deze dagen hem herinneren aan honderd jaar geleden, toen het land ook in chaos verkeerde, bendes de wet uitmaakten en politici ontspoorden. Die jaren eindigden in de Amerikaanse bezetting van Haïti, die duurde tot 1934. De vergelijking van Soukart gaat maar gedeeltelijk op. Hoewel veel huidige bendeleden net als de zogenaamde cacos honderd jaar geleden vaak betaald worden door politici en zakenmensen, kwamen de cacos op voor de belangen van de kleine boeren en streden tegen buitenlandse ondernemingen die de grond in bezit namen, iets dat van de huidige bendes niet gezegd kan worden. In augustus voorspelde Soukar nog dat je je binnenkort alleen nog met toestemming van de bendeleiders zou mogen verplaatsen als alles zo doorging. Zover is het inmiddels gekomen. Michel Soukar vreest het ergste.
