De afgelopen twee maanden zijn in het kleine Midden-Amerikaanse El Salvador meer dan 36.000 mensen gevangen gezet. Op dit moment zit bijna 2% van de volwassen Salvadoranen in de gevangenis, een gevolg van de “oorlog tegen de bendes” die de regering begon nadat eind maart in één weekend 87 mensen werden vermoord. Amnesty International beschuldigt de regering van grootschalige schending van mensenrechten.
Enkele dagen geleden verklaarde president Nayib Bukele, aan de macht sinds 2019, dat zijn regering op het punt staat de strijd tegen de gewelddadige bendes in het land te winnen. “We staan op het punt om het moeilijkste gevecht van allemaal te winnen, we zijn heel dicht bij de overwinning op de bendes”, zei hij in een toespraak tot het congres die op alle televisie- en radiozenders werd uitgezonden. Hij vertelde dat sinds het einde van de burgeroorlog (1980 – 1992) tenminste 120.000 mensen om het leven zijn gekomen als gevolg van het bendegeweld. “In deze dertig jaar heeft 70% van de Salvadoraanse bevolking te lijden gehad van het geweld van deze criminele groepen.” De president benadrukte dat El Salvador het moment nadert waarop er een nieuwe werkelijkheid aanbreekt, namelijk een land zonder gewelddadige bendes.
Ook de minister van veiligheid, Gustavo Villatoro, is euforisch. Hij liet deze week weten dat de afgelopen twee maanden tenminste 36.000 mensen gevangen genomen zijn. Als dit cijfer klopt betekent het dat er in twee maanden meer mensen gearresteerd zijn dan gedurende het gehele jaar hiervoor. De toch al overvolle gevangenissen zouden het aantal gevangenen hebben zien verdubbelen, en bijna 2% van de volwassen Salvadoranen zou nu achter de tralies zitten. Volgens Villatoro heeft president Bukele zich een moedig man getoond en hebben critici geen idee van de (positieve) veranderingen die Bukele het land brengt. “Wat wij doen is reageren … op de roep van miljoenen Salvadoranen die het zat zijn om onder de macht van deze terroristische groepen te leven”, zei hij naar aanleiding van het driejarig regeringsjubileum van Bukele.
Mensenrechtenactivisten en leden van de internationale gemeenschap zijn een heel andere mening toegedaan. Ze hebben grote bedenkingen bij de golf van arrestaties, het opschorten van basale vrijheden en het vastzetten van honderden, mogelijk duizenden, onschuldige burgers vooral afkomstig uit arme wijken. Volgens de lokale krant Diario de Hoy zijn minstens 21 mensen overleden na hun arrestatie. Veel van hen hebben sporen van geweld en mishandeling. Ook zouden sommige arrestanten niet ouder dan twaalf jaar zijn.
Erika Guevara Rosa, directeur voor het Amerikaanse continent bij Amnesty International, zegt dat bruut en hardhandig strafrechtelijk beleid in meer Latijns-Amerikaanse landen plaats vindt, met “perverse resultaten”. “Maar we hebben nooit eerder op zo’n grote schaal zoveel willekeurige arrestaties gezien in zo’n korte tijd.” Guevara is deze dagen in El Salvador om de kwestie aan de kaak te stellen. “Het is gewoon vreselijk om te horen dat gezinnen – mensen die al in armoede leven en geen toegang hebben tot gezondheidszorg, onderwijs en drinkwater – zich nu zorgen moeten maken, niet alleen over waar hun familieleden zijn en hoe het met hen gaat, maar ook of zij de volgende mensen zullen zijn die worden gearresteerd,” voegde Guevara Rosa toe.
In maart won de partij van president Bukele de parlementsverkiezingen met een overweldigende meerderheid. Dit gaf hem de mogelijkheid om zonder problemen zeer controversiële maatregelen door te voeren, zoals de noodtoestand. De Salvadoranen kozen voor Bukele’s partij omdat het geweld in de maanden die vooraf gingen aan de verkiezingen sterk was gedaald. Maar onafhankelijke media suggereerden dat deze afname een gevolg was van een geheime overeenkomst die de president met gangleiders gesloten had. Om onduidelijke redenen barstte de geweldsbom eind maart opnieuw, waarna de president zijn oorlog begon. “Maar”, zegt Fabricio Altamirano, eigenaar van de krant Diario de Hoy, “het is allemaal mooi en prima – totdat je eigen kind of zoon in de gevangenis gegooid wordt.”