Recensies boeken

Aardbei en chocola

6 januari 2022

Mark Weenink

Novelle van de Cubaanse schrijver Senel Paz

Een liefdesgeschiedenis tussen twee mannen in het Havana van 1989, zo kan je Aardbei en chocola van Senel Paz (1950) typeren. Maar het dunne boekje van slechts 56 bladzijden is meer dan dat. Het gaat over politiek, over (homo)seksualiteit en (on)vrijheid, over een revolutionaire maatschappij waarin vertrouwen een schaars goed is. Dergelijke thema’s zijn niet vanzelfsprekend in Cuba en al helemaal niet in 1991, toen het verscheen.

De hoofdpersonen leren elkaar kennen in ijssalon Coppelia. David Álvarez is een militante student, communist en afkomstig van het platteland. Hij is jong, onzeker en wat bleu, maar vooral trouw aan en overtuigd van de revolutie. Hij had een relatie met een vrouw, maar die is bij hem weg.

Diego is het tegenovergestelde: uitbundig, gepassioneerd liefhebber van kunst en literatuur en openlijk homoseksueel. “Hij had een Japanse parasol opgestoken en droeg kleren waaraan je op kilometers afstand zag wat hij was.” Hij is goed gebekt. Met zijn charmante persoonlijkheid pakt hij David in en lokt hij hem mee naar huis.

Juffertje

De titel van het boekje is afgeleid van de ontmoetingsplek, waar Diego vraagt om aardbeienijs, ook al was er chocolade-ijs (!?). Het verwijst ook naar de verfilming Fresa y Chocolate, die in 1994 verscheen en waarvoor Paz zelf het scenario schreef. De internationaal gecoproduceerde film kreeg een Oscarnominatie. De Nederlandse en de filmtitel lijken in niets op de oorspronkelijke titel El lobo, el bosque y el hombre nuevo (De wolf, het bos en de nieuwe mens). Het boekje is nu uitgegeven door Zirimiri Press, in de deze uitgever eigen, kenmerkende stijl met een mooie kleurrijke cover.

Wat betekent het om homoseksueel te zijn in een macho latinocultuur als die van Cuba? In Havana valt het nog mee, maar “in kleine dorpen zijn verwijfde mannen vogelvrij, ze zijn de pispaal van iedereen en proberen in het openbaar niet op te vallen.” Bij vrouwen staan hoeren op de laagste trede, bij mannen zijn dat homo’s. Paz grossiert in termen voor homoseksueel: poot, van de verkeerde kant, juffertje, relnicht, et cetera.

Afgaande op de superlatieven van de uitgever, kan het belang van dit werk nauwelijks overschat worden. Het behoort tot de “grootste Latijns-Amerikaanse teksten van de 20e eeuw, een keerpunt in de aanvaarding van homorechten in Cuba”. Daarbij stelt de uitgever dat dit het meest gefotokopieerde boek in de Cubaanse geschiedenis is. Andere cijfers liegen er ook niet om: in elf talen vertaald, in meer dan twintig landen gepubliceerd, inspiratie voor negentien toneelstukken. Vraag is dan wel waarom dit belangrijke werkje niet eerder in het Nederlands is vertaald?

Geletterde politieagenten

Terug naar David en Diego. Hun vriendschap laveert tussen genegenheid en aantrekkingskracht. Daar zorgt Diego wel voor, met zijn seksuele toespelingen en manipulatieve persoonlijkheid. Tegelijkertijd leidt hij een verborgen leven met ondergrondse activiteiten. Zo heeft hij iemand in huis die David niet mag zien. En hoe komt Diego aan die goedgevulde koelkast met luxeproducten, onbereikbaar voor Cubanen, maar niet voor buitenlanders?

Een en ander strookt niet met de revolutie. David ziet zich voor een dilemma gesteld: moet hij dit rapporteren aan de revolutionaire leiding? En maakt zijn (liefdes)relatie hem ook verdacht of medeplichtig aan de schimmige activiteiten van Diego? David verkeert in gewetensnood.

Ondertussen ‘verleidt’ Diego David met verboden buitenlandse literatuur, zoals De oorlog van het einde van de wereld van de anticommunistische Mario Vargas Llosa. De overheid heeft alles van hem verboden en daarom moeten David en Diego op hun hoede zijn, want “onze politieagenten zijn geletterd”.

Zonder adempauze

David wordt heen en weer geslingerd tussen wie hij is als mens en wie hij moet zijn volgens de revolutie. Kan hij Diego weerstaan? Blijft hij trouw aan zijn politieke gedachtegoed? Aardbei en chocola is in dat licht een verhaal over het recht om jezelf te mogen zijn, zoals Diego aangeeft: “Ik ben graag zoals ik ben, wil af en toe nichterig doen. Wie kwets ik daar nou mee?” en “Denk je dat ik afbreuk van doe aan de Revolutie?” David weet dat het antwoord op die vraag nee is. Maar dat doet er niet toe. Het regime met zijn doctrines is onverbiddelijk: er is geen ruimte voor mensen die afwijken van de norm, zoals Diego.

Dit ‘boekje’ geeft zich niet zomaar over aan de lezer. Paz’ schrijfstijl is compact en bestaat uit massieve tekstblokken, zonder adempauze van witregels of alinea’s. Wat het lezen ook lastig maakt, is dat ‘hij’ soms ongemerkt overgaat in ‘jij’. Wie is aan het woord, wie praat tegen wie?

Verder weeft Paz literaire namen en quotes uit Latijns Amerika in het verhaal, die behoorlijk wat literaire bagage vereisen. Weliswaar staat er achterin wat achtergrond over bepaalde namen en zaken, maar dat is summier en verder niet aangegeven in tekst. De lezer wordt in het diepe gegooid en zal dus moeten zwemmen. Overigens blijft het een solide verhaal voor lezers die de kennis niet hebben.

Paz toont de onmenselijkheid van een systeem en maatschappijmodel die gelijkheid zeggen te propageren, maar mensen hun bestaansrecht ontzeggen. Daarom roept Diego als homo marxisten en christenen op om “onze plek toe te kennen en als bondgenoot te accepteren”. Het is een pleidooi voor tolerantie, om niet langer het individu tegenover het collectief te zetten.

Toch valt Paz de revolutie niet zomaar af, want Diego stelt: “David, het ontbreekt je aan initiatief. De Revolutie heeft mensen zoals jij nodig.” Een echte revolutie doorstaat de toets der kritiek en komt daardoor juist verder, lijkt Paz te zeggen.

Senel Paz, Aardbei en chocola, Uitgeverij Zirimiri Press, Amsterdam, 2018, 9789490042134, 56 pag., €13,50, vertaling: Pieter Lamberts

Lees ook onze recensie van Speech van de dode moeder van Carlos A. Aguilera

Gerelateerde berichten

De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname

De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname

Het plantageproject waar je spaargeld in zit gaat failliet, de boot waarmee je toeristentrips uitvoert zinkt. Wat doe je dan? Van de nood een deugd maken, dat is de aanpak van de Surinaams-Nederlandse Tessa Leuwsha (1967) en haar Surinaamse partner Sirano Zalman. Samen varen ze het binnenland in met een oude garnalenboot, het avontuur tegemoet. Hun ervaringen tekent Leuwsha op in De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname.

Lees meer
Jaguar

Jaguar

In zijn debuutroman Jaguar vertelt de Colombiaanse schrijver Santiago Wills de bloedige recente geschiedenis van zijn land aan de hand van het levensverhaal van de paramilitaire commandant Martín Pardo en zijn half tamme jaguar Ronco.

Lees meer
De vlaktes

De vlaktes

De vlaktes van de Argentijnse schrijver Federico Falco (1977) behoorde in 2020 tot de finalisten voor de Spaanse Premio Herralde de Novela en is nu in het Nederlands vertaald. Een boek over rouw en verlies, die de verteller de stad doen ontvluchten en terugkeren naar het landschap van zijn jeugd, de uitgestrekte pampa. In de stilte kijkt hij terug op de breuk met zijn geliefde. De moestuin en zijn herinneringen helpen hem zich opnieuw te hechten, aan de eindeloze vlaktes om hem heen.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This