Indringende roman van Pilar Quintana over wat kinderloosheid met een vrouw kan doen
Hoe ga je er als vrouw mee om als je lichaam niet functioneert zoals de natuur het gemaakt heeft? Als je niet kunt voldoen aan de verwachtingen van maatschappij? In de indringende roman Het teefje schrijft Pilar Quintana (1972) over de gevolgen van ongewenste kinderloosheid. Ook analyseert ze de pijn van verlaten worden. Het verhaal wordt verteld vanuit de derde persoon.
Centraal staan Damaris en Rogelio. Het Afro-Colombiaanse stel woont in een eenvoudig huisje aan de rand van het oerwoud, hoog op een klif aan zee. Hun dorp is weinig meer dan een weg van aangestampte aarde, met aan weerszijden haveloze huisjes op palen. Verder is er een markt met kraampjes, een paar winkeltjes en dan heb je het wel gehad. In recensies is te lezen dat het gebaseerd is op het dorpje Juanchaco in het departement Chocó, waar Quintana zelf negen jaar heeft gewoond. Ze schetst een beeld van de geïsoleerde regio en de monotonie van het leven daar.
Rogelio is een zwijgzame, gespierde visser met een norse blik. De meer dan volslanke Damaris houdt van telenovelas kijken. In haar verschoten kleren onderhoudt ze het huis van rijke mensen, in ruil voor onderdak en een kleine vergoeding. Haar handen zijn ruw van het vele schoonmaken. Daar is in hun woongebied geen beginnen en geen einde aan, want de zoute lucht vreet alles aan en de hitte en vochtigheid verpesten de rest. Ze is nog nooit in Bogotá geweest en kent alleen Buenaventura, dat op één uur varen ligt.
Vastgezogen in de modder
Ondanks talloze pogingen blijven Damaris en Rogelio kinderloos. Begin twintig is er nog niets aan de hand, maar als de dertig nadert en de veertig wordt bereikt, wordt de druk steeds hoger. Damaris is inmiddels de 40 gepasseerd, “de leeftijd waarop vrouwen verdorren” volgens haar oom Eliécer. Ze nemen een arts en kruidendokter in de arm, maar het biedt geen soelaas. Door haar kinderloosheid voelt ze zich verslagen en waardeloos. Geslachtsgemeenschap wordt een verplicht nummer. De communicatie tussen hen loopt steeds stroever, de wanhoop groeit.
Als kinderloze ‘op leeftijd’ voelt Damaris zich bekeken. Van haar omgeving en naaste familie hoeft Damaris op weinig steun te rekenen. Haar nicht Luzmila heeft op 37-jarige leeftijd twee kinderen en één kleinkind en heeft een traditionele visie op de rol van de vrouw. Zelfs de aanblik van een zwangere vrouw, een pasgeboren baby of een stel met kind is confronterend voor Damaris. Ze is teleurgesteld in haar lichaam, haar partner, in de wereld. “Ze had het gevoel dat het leven net die inham was en dat het haar taak was hem over te steken met haar voeten vastgezogen in de modder en het water tot haar middel, in haar eentje, helemaal in haar eentje, in een lichaam dat haar geen kinderen gaf en alleen maar diende om dingen kapot te maken.”
Het leven van Damaris is verre van gemakkelijk. Op jonge leeftijd wordt Damaris ondergebracht bij haar oom Eliécer, want haar alleenstaande moeder moet werken in Buenaventura. Als vijftienjarige verliest Damaris door een verdwaalde kogel haar moeder. Zo is het Colombiaanse conflict op de achtergrond aanwezig en sijpelt het door in het leven van de personages.
‘Kwaadaardig dier dat mensen inslikte en uitspuwde’
Shirley Saenz miss Colombia 1977
Het leven neemt een onverwachte wending wanneer Damaris een teefje adopteert uit een nestje puppy’s. Ze bewaart het beestje in haar beha en doopt het Chirli, de naam die ze bedacht voor de dochter die ze nooit heeft gekregen. Ze vertroetelt Chirli alsof het een kind is. Tot ongenoegen van Rogelio, die vindt dat honden niet zijn om te knuffelen, maar om te waken. Zelf heeft hij drie honden, Danger, Vlieg en Olivo.
Op een gegeven moment verdwijnt het teefje meerdere dagen in het oerwoud. Damaris maakt zich doodongerust. Naast het gevaar van een jungle vol slangen zijn er in de omgeving honden gestorven door rattengif. Expres of per ongeluk? En er is natuurlijk het vijandige, woeste kustwater. “De zee lag er nog altijd zo kalm bij als een oneindig zwembad, maar Damaris liet zich niet bedriegen. Zij wist heel goed dat dit hetzelfde kwaadaardige dier was dat mensen inslikte en uitspuugde.” Het oord mag paradijselijk lijken, het tegenovergestelde is waar. De beklemming en het onheil zitten in de hitte en de regen. Muggen zijn spijkertjes (clavitos) en: “Hemel en zee vormden één grote grijze vlek en de lucht was zo vochtig dat een vis buiten het water in leven had kunnen blijven.” De regen biedt geen enkele verlichting. “De regen viel hier altijd zo fris en schoon dat hij de wereld leek te zuiveren, maar in werkelijkheid was hij er de oorzaak van dat alles altijd onder de schimmel zat.”
Na een tijdje keert het teefje terug, vies en vermagerd. Wanneer ze op een dag zwanger blijkt en blijft weglopen, is de maat vol. Helemaal als ze een vreselijke moeder blijkt en haar nest puppy’s verwaarloost. Deze doodzonde kan Damaris niet verkroppen en ze voelt zich verraden. Liefde voor het beestje slaat om in haat, zodanig dat Rogelio zich zelfs zorgen begint te maken. Het noodlot lijkt onafwendbaar.
Geen heilige
Met een dramatisch einde rondt Quintana dit pure verhaal af. Het teefje is een scherpe roman met overtuigende personages over moederverlangen, ongewenste kinderloosheid en het taboe daarop. Quintana portretteert de menselijke natuur van onmacht en schuldgevoel. Een vrouw blijkt geen heilige, maar een mens van vlees en bloed. Damaris is niet alleen slachtoffer, maar ook dader.
Het teefje werd als La perra in het Spaans in 2017 uitgegeven en is bekroond met de Premio Narrativa de Colombia en kreeg de PEN/Translate Award voor de Engelse vertaling (The Bitch). Het boek is in 14 landen vertaald en de filmrechten zijn verkocht. De sfeer van het boek doet denken aan romans als Eerst was er de zee van Tomás González en Met bloed doordrenkte baard van Daniel Galera.
Pilar Quintana, Het teefje, Meridiaan Uitgevers, Amsterdam, 2021, ISBN 9789493169081, 135 pag., €21,99, vertaling: Luc de Rooy, redactie: Wim A.E. Janssen
In januari 2021 kreeg Quintana de Premio Alfaguara voor haar nieuwe roman De afgronden (Los abismos). Ander werk (nog niet naar het Nederlands vertaald) van haar is: El coleccionista de polvos raros, Reto de las 16 semanas para ordenarte, Caperucita se come al lobo, Violación, Conspiración iguana, Cosquillas en la lengua.
Later dit jaar leest u op onze website een recensie van De afgronden
