Ontroerend afscheid van Rodrigo García van zijn vader en moeder
Ouderdom die onvermijdelijk nadert, de eindigheid van het leven, het is een universeel gegeven. En toch, wanneer je ouders overlijden, is dat een levensveranderende gebeurtenis.
In Er is nog tijd. Herinneringen van een zoon aan Gabriel García Márquez schrijft Rodrigo García (1959) over het overlijden van zijn beroemde vader (1927-2014) en moeder Mercedes Barcha (1932-2020). Zijn pa is natuurlijk icoon van het magisch realisme, winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur (1982) en auteur van klassiekers als Honderd jaar eenzaamheid, Liefde in tijden van cholera en Kroniek van een aangekondigde dood.
Het is niet altijd makkelijk om de zoon van zo’n bekend literair genie te zijn. “Hoewel ik veel hield van mijn vader, werden mijn gevoelens voor hem voortdurend bemoeilijkt door zijn roem en zijn talent, zodat hij verscheidene persoonlijkheden was die ik moest proberen samen te voegen tot één, waardoor ik altijd twijfelde over de juiste emoties voor hem.”
Verwijten
Rodrigo groeit op in de Spaanstalige wereld van Mexico-Stad en Barcelona en woont en werkt inmiddels al jaren in Los Angeles, de Verenigde Staten. Hij kiest bewust voor een andere beroepsdiscipline en andere taal dan zijn vader en wordt film- en televisieregisseur en scenarioschrijver. Hij werkt mee aan producties als Nine Lives, Albert Nobbs, Six Feet Under, The Sopranos en Big love. Zo vindt hij zijn eigen weg, buiten de invloedssfeer van zijn vaders succes, wiens droom het ook was om films te regisseren.
In de periode dat zijn vader ziek is en op sterven ligt, maakt Rodrigo aantekeningen. Hij is niet per se van plan om een boek te schrijven, huiverig voor verwijten dat hij wil meeliften op de faam van zijn vader. Bovendien is hij geen schrijver en zit hij er niet op te wachten om vergeleken te worden met zijn gelauwerde vader. Dus kiest hij er bewust voor om over beide ouders te schrijven.
Deze keuze blijkt meteen uit de oorspronkelijke titel A Farewell to Gabo and Mercedes en is gehandhaafd in de Spaanse vertaling Gabo y Mercedes: una despedida. In de Spaanstalige wereld was Mercedes als metgezel van Gabo (zoals García Márquez liefkozend werd genoemd) een begrip. In het Nederlandstalige taalgebied is dat minder, vandaar de keus voor een uitspraak van Gabo over sterfelijkheid: “‘Dan denk ik dat het bijna afgelopen is.’ En hij vervolgde met een glimlach: “‘Maar er is nog tijd…’”
Havik
Mercedes is een sterke, prachtige vrouw die in navolging van haar man la Gaba wordt genoemd. Als matriarch bewaakt ze als een havik de grens tussen privé en openbaar. Na 65 jaar lang kettingroken overlijdt ze in 2020 tijdens de coronapandemie. Rodrigo publiceert zijn boek na het overlijden van Mercedes, zonder indiscreties te ‘verklappen’.
Het einde van García Márquez begint met een verkoudheid en longontsteking en uiteindelijk is kanker de diagnose. Fases van ongeloof, weerstand en berusting volgen elkaar op. Hoe lang heeft hij nog te leven? Is het een kwestie van maanden, weken?
Mooipraterij
Het is de levensfase waarin vrienden om Gabo heen overlijden. Het verval heeft al eerder ingezet. Hijzelf lijdt aan dementie. Verdrietig, confronterend voor iedereen, maar een realiteit. Gabo vergeet wie zijn zoons en zijn vrouw zijn. De horizon van de tijd verdwijnt, zoals Rodrigo schrijft.
Het pijnlijke is dat García Márquez zich in het begin ervan bewust is dat zijn hoofd hem in de steek laat. “Ik werk met mijn geheugen. Mijn geheugen is mijn gereedschap en mijn inspiratie. Zonder mijn geheugen kan ik niet werken. Help me.” De gewaarwording dat hij geen lange romans meer kan schrijven in verband met de ingewikkelde structuur en het verraderlijke terrein van de lange roman, is een schrikbeeld.
Want schrijven is alles voor García Márquez: “Er is niets mooiers of beters dan iets wat goed geschreven is.” Gabo waardeert een goed verhaal hoger dan de waarheid. Rodrigo’s vertelt over een schoonzus van zijn vader: “Haar verhalen zijn om te gillen. Ze doen me denken aan de passie van mijn vaders familie voor anekdotes, mooipraterij en overdrijving. Grijp je luisteraars bij de lurven en laat ze niet meer los. Een goed verhaal is altijd beter dan de waarheid. Een goed verhaal is de waarheid.”
Crematieoven
In Rodrigo’s boek lezen we geen nieuws over García Márquez, het gaat echt over de laatste weken van diens leven en de gedachten en emoties van de oudste zoon. Gabo is door zijn literaire status ‘publiek eigendom’. Rodrigo en de familie beseffen meteen dat het ziekbed van hun vader deels een openbare aangelegenheid zal zijn. Er is aandacht van journalisten, er staan tweehonderd mensen voor de deur. Hoe moeten ze alles managen als hij overlijdt?
Rodrigo is tegelijkertijd verdoofd en druk met alle te regelen zaken. Hij is doodmoe van de emoties, lange dagen en gebeurtenissen. Het definitieve moment van afscheid is heftig. “Het beeld van mijn vader die de crematieoven in glijdt is overweldigend en verlammend.”
Ieder deel van het boek wordt voorafgegaan door citaten uit het werk van García Márquez, gerelateerd aan de dood en de eindigheid van het leven. Met dit boek doet Rodrigo wat zijn vader niet kon: schrijven over diens dood. Want die fascineert maar frustreert Gabo, omdat dat het enige was waar hij niet over kan schrijven. “En zoals zoveel schrijvers is hij geobsedeerd door verlies en door de grootste verschijningsvorm van het verlies: de dood. De dood is zowel orde als ordeloosheid, zowel logisch als onzinnig, zowel onvermijdbaar als onaanvaardbaar.”
Inzicht
Rodrigo blikt terug op zijn leven, staat stil bij het gevoel dat hij zijn ouders misschien niet goed genoeg heeft gekend. En bij vragen die hij als jongere man ooit stelde aan zijn vader, die hij zelf met de wijsheid van achteraf hardvochtig noemt, omdat ze zo direct en confronterend zijn.
Dat García Márquez een van ’s werelds bekendste schrijvers is, doet er eigenlijk niet toe. Rodrigo schrijft simpelweg over het heengaan van zijn vader en moeder, een gebeurtenis die ons vroeg of laat overkomt. Er is nog tijd is een boek dat de lezer stil laat staan bij de sterfelijkheid van de eigen ouders en van zichzelf. Het is een mooi en persoonlijk verslag van een zoon over zijn ouders, vol menselijkheid en liefde, een waardig afscheid. Zijn conclusie is een treffend en mild inzicht: “Afwezigheid maakt de liefde sterker en ons vergevingsgezinder, zodat we leren inzien dat onze ouders net als iedereen op lemen voeten liepen.”
Rodrigo García, Er is nog tijd. Herinneringen van een zoon aan Gabriel García Márquez, Meulenhoff, Amsterdam, 2022, ISBN 9789029095198, ISBN 9789402318692 (e-book), 159 pag., € 20,99, vertaling: Ton Heuvelmans
Lees ook ons interview over dit boek met Rodrigo García: Een beroemde vader en de heilige krokodil
Rodrigo is betrokken bij de verfilming van Honderd jaar eenzaamheid voor Netflix en de verfilming van Ontvoeringsbericht voor Amazon Prime. Het is nog niet bekend wanneer de series live zullen gaan.