Indrukwekkende roman van Patricia Engel over de pijn van migratie
Het is zo’n mooie openingszin die meteen nieuwsgierig maakt: “Het was haar idee om de non vast te binden.” ‘Haar’ is de vijftienjarige Talia, hoofdpersoon in de roman Een oneindig land van Patricia Engel (1977).
Talia ontsnapt uit een justitiële inrichting voor meisjes, die in de bergen ten noorden van Bogotá ligt, de hoofdstad van Colombia. Ze heeft haast, want over een week moet ze in het vliegtuig naar de Verenigde Staten zitten, waar haar moeder Elena, zus Karina en broertje Nando wonen. Met pijn in het hart zal ze haar vader Mauro achterlaten.
Een oneindig land vertelt het verhaal van een familie die uiteengerukt wordt door (illegale) migratie, het lot van vele latino’s in de VS. Engel is , als de dochter van Colombiaanse immigranten, zelf deel van de Colombiaanse diaspora in de VS.
Als jong stel gaan Elena en Mauro met hun dochter Karina op een toeristenvisum naar de VS, op zoek naar een betere toekomst. Ze krijgen een baantje, maar de situatie blijkt al snel minder rooskleurig te zijn dan ze hadden gedacht. Het visum verloopt, de tijd verstrijkt. Weken worden maanden, worden jaren. Twee kinderen worden geboren: Nando en Talia.
Mislukt experiment
In plaats van het beloofde land krijgt het gezin van Elena en Mauro te maken met uitbuiting, discriminatie en onveiligheid. De aanslagen op 9 september 2001 in New York City verslechteren het klimaat voor migranten verder. Op een gegeven moment wordt Mauro opgepakt en gedeporteerd naar Colombia. Elena blijft achter met haar drie jonge kinderen. Omdat ze moet werken, ziet ze zich genoodzaakt baby Talia per vliegtuig naar Colombia te sturen, naar oma Perla. Het idee is om haar later terug te halen naar de VS, want Talia is toch ‘geboren Amerikaanse’.
De lezer ‘vergezelt’ de vijftienjarigeTalia op haar reis, die als ‘voortvluchtige’ verschillende mannen aanklampt om in Bogotá te geraken, een boeiende trip. Wie kan ze vertrouwen? Uit zelfbescherming vertelt ze nepverhalen, aan een enkeling de waarheid. “Waarom wil je weg uit Colombia?”, vraagt een personage haar, want “Colombia is het land waar inwoners je broers en zussen zijn, in de VS ben je onzichtbaar.”
De gevolgen van afstand en tijd zijn voor het gezin desastreus; de gezinsleden raken van elkaar vervreemd. Elena leert een belangrijke levensles: als je je land verlaat, dan “vloeien de jaren samen als krantenpapier. Eén jaar wordt vijf jaar en vijf worden er tien. Tien jaar worden er vijftien.” Moeten ze de VS verlaten en alles opgeven en teruggaan naar Colombia? Een onmogelijk dilemma voor Elena, waarbij iedereen altijd iets verliest.
Het migrantenleven is zwaar voor de kinderen. Zus Karina komt even aan het woord. Ze houdt niet van de term ‘ongedocumenteerd’, ze is ongelukkig in de VS en voelt zich een tweederangsburger. “Ons leven is een ongelukje, een neveneffect van het mislukte geografische experiment van mijn ouders.”
Vulkaanuitbarsting
Mauro worstelt met een drankprobleem. In Colombia krijgt hij zijn leven op de rit en verdient hij zijn geld als huismeester in een appartementencomplex. Als bescheiden onderdeel van de middenklasse is Mauro niet bij machte om Talia uit het instituut te krijgen. Daarvoor heeft hij noch de middelen noch de contacten. Toch heeft Talia nog mazzel, want ze krijgt ‘maar’ een half jaar straf. Meisjes uit de comunas, achterbuurten komen er niet zo makkelijk vanaf.
De meisjes in de justitiële inrichting hebben weinig contact met hun familie, want volgens de nonnen heeft die familie een slechte invloed op hen. Hoewel de nonnen nauwelijk in beeld komen, doen ze me denken aan de nare nonnen in het boek Emma van Emma Reyes.
Het verhaal van Elena en Mauro dat Engel opvoert, is ook mooi. Ze ontmoeten elkaar als tieners op de markt, waar Mauro werkt. Ze raken bevriend en een liefde bloeit op. Daarnaast stipt Engel aan de hand van de vertelstem en commentaren van personages allerlei problematiek aan uit de recente Colombiaanse geschiedenis, zoals de vulkaanuitbarsting Nevado del Ruiz, de ramp in Armero en de bestorming van het Paleis van Justitie door de guerrillabeweging M-19, allemaal gebeurtenissen in 1985.
Guatavita
Als lezer krijgen we een beeld van het Colombia waarin Talia opgroeit, met veel geweld, ontheemden, doden door guerrilla, leger en paramilitairen. In de jaren negentig, toen Mauro en Elena jong waren, was het zo mogelijk nog erger.
Daarnaast weeft Mauro pre-Colombiaanse geschiedenis in het verhaal door de oorspronkelijke Muisca-bevolking ten tonele te voeren. Hij vertekt over het heilige meer van Guatavita en de jaguar, slang en condor die een belangrijke rol spelen in die cultuur. Voor Mauro zijn deze pre-Colombiaanse verhalen het bewijs dat een betere wereld mogelijk is, ondanks alle ellende in Colombia.
Absurd idee
Het oneindige land is een liefdesgeschiedenis, een universeel verhaal over liefde en familie, over menselijke tekortkomingen, gemaakte fouten en de gevolgen daarvan. Het is ook een migratieverhaal, een politiek boek, dat gelezen kan worden als een aanklacht tegen het Noord-Amerikaanse immigratiebeleid. Engel poneert de stelling dat het idee van een natie eigenlijk vreemd is. Volgens haar is een land een kunstmatige indeling en toont dit verhaal het falen van die door de mens gemaakte grenzen. In die lijn is illegaliteit van een mens eigenlijk een absurd idee, vindt ze. “En nu denk ik: misschien bestaan naties en staatsburgerschap wel helemaal niet, zijn dat alleen maar gebieden die in kaart gebracht worden waar familie is en liefde, een oneindig land.”
Een oneindig land, verschenen onder de originele titel Infinite Country, is in het Engels geschreven en werd bekroond met de New American Voices Award. Andere titels van Engel zijn The Veins of the Ocean, It’s Not Love, It’s Just Paris en Vida.
Patricia Engel, Een oneindig land, Uitgeverij Mozaïek, Utrecht, 2021, ISBN 9789023961130, 223 pag., €21,99, vertaling: Jetty Hulsman
Lees ook ons interview met Patricia Engel over Een oneindig land: Een reis van winst en verlies
Lees ook onze recensie van Vertel me het einde van Valeria Luiselli