Roman van Juan Gabriel Vásquez
De Colombiaan Juan Gabriel Vásquez (Bogotá, 1973) is zonder twijfel een van de meest gelauwerde en succesvolle schrijvers van de hedendaagse Latijns-Amerikaanse literatuur. In zijn nieuwste boek De terugblik (Volver la vista atrás), geschreven tijdens de coronapandemie, vertelt hij over het leven van de cineast Sergio Cabrera (Medellín, 1950). Alles draait om de van oorsprong Spaanse familie Cabrera, die op een bijna ongelofelijk (in de letterlijke zin van het woord) manier wordt meegesleurd in de wilde wateren van de wereldgeschiedenis.
Vásquez is auteur van de romans De informanten, De geheime geschiedenis van Costaguana, Het geluid van vallende dingen, De reputaties en De vorm van ruïnes. De meeste van deze romans werden goed verkocht, in ieder geval in het Spaans, geprezen door de critici en bekroond met een hoop prijzen.
Cabrera is filmregisseur, scriptschrijver en film- en tv-producer. Hij maakte enkele van de belangrijkste Colombiaanse films en tv-series van de laatste jaren. Studeerde filosofie aan de Universiteit van Peking en bekwaamde zich later aan de London Film School, op voorspraak van Joris Ivens, de Nederlandse filmmaker die Cabrera als jonge vent tegenkwam in China.
Levensavontuur
Publieke erkenning kreeg Cabrera met zijn speelfilm La estrategia del caracol, een icoon in de Colombiaanse filmografie en Golpe de estadio, een komedie over het Colombiaanse conflict. Hij maakte documentaires en regisseerde in Colombia en Spanje verschillende tv-series, zoals Garzón, over het leven van de Colombiaanse komiek en tv-persoonlijkheid Jaime Garzón, in 1999 vermoord door paramilitairen.
In ruim 500 pagina’s vertelt Vásquez het levensavontuur van zijn goede vriend Sergio Cabrera en diens familie. Een belangrijk thema in het werk is de (ideologische) invloed die zijn vader, acteur en theatermaker Fausto Cabrera, op hem uitoefende. Hij stuurde niet alleen Sergio, maar ook zijn dochter en zijn echtgenote, Elena Cárdenas, naar China om daar opgevoed te worden tot ‘echte’ revolutionaire strijders.
Later keert Fausto Cabrera terug naar Colombia om zich aan te sluiten bij de maoïstisch georiënteerde guerrillagroep EPL, Ejército Popular de Liberación, om daar het geleerde in de praktijk te brengen. De rest van de familie doet korte tijd later hetzelfde.
Rode boekje
Het verhaal begint in oktober 2016, als Sergio Cabrera te gast is in Barcelona bij een retrospectief van zijn films. Hij hoort daar dat zijn vader Fausto is overleden. Zijn huwelijk bevindt zich in een crisis en in Colombia, zijn geboorteland, is met een klein verschil van stemmen het vredesakkoord tussen de regering en de guerrilla verworpen.
Dan begint Sergio te denken aan zijn vader en alles wat die meemaakte in zijn zeer bewogen leven. Het begint met de Spaanse burgeroorlog, die de familie van Fausto aan het einde van de jaren dertig tot ballingschap dwingt. Via allerlei omwegen komen de familieleden uiteindelijk in Colombia terecht waar ze hun levens opbouwen. Fausto Cabrera gaat theater maken en speelt een belangrijke rol bij het begin van de Colombiaanse tv, in de jaren vijftig, onder de regering van generaal Rojas Pinilla.
Fausto Cabrera krijgt het moeilijk in Colombia vanwege zijn linkse sympathieën en alternatieve opvattingen over kunst en theater. Uiteindelijk vertrekt hij met zijn vrouw en twee kinderen, Sergio en Marianella, naar China. Een paar jaar later keren de ouders weer terug naar Colombia, maar ze laten de kinderen alleen achter in China. Net als daar de Culturele Revolutie uitbreekt. Geen rustig periode in de Chinese geschiedenis. Tijdens deze heksenjacht achtervolgden en vermoordden jonge fanatieke ‘studenten’ miljoenen onschuldige burgers, landgenoten die volgens deze studenten niet volgens het (rode) boekje zouden leven.
Permanente waanzin
Het boek van Vásquez is makkelijk te lezen als één lange educación sentimental, met vooral de enorme invloed van de vaderfiguur. Die ‘opvoeding’ staat in het teken van een soort permanente waanzin: het geloof in een alles overheersende ideologie, een totalitaire ideologie die als een virus al het menselijke van waardevolle en in theorie heel slimme mensen wegvreet.
Op sommige momenten verzucht Cabrera dat hij het gevoel heeft dat hij zijn leven heeft vergooid, want de revolutie in China verloopt toch anders dan gehoopt en ook de omwenteling in Colombia, aan de hand van de guerrilla, gaat niet zoals gehoopt.
En je verbaast je er ondertussen als lezer over dat zowel vader Fausto, als moeder Luz Elena, zusje Marianella en Cabrera zelf alles hebben overleefd en het verhaal na kunnen vertellen. Het leven is soms ook een kwestie van geluk hebben. Of pech… dat ligt misschien aan het perspectief waarmee je leest.
In een interview in dagblad El Colombiano zegt Vásquez dat hij in De terugblik op dezelfde manier te werk is gegaan als in zijn andere romans: “Wat ik altijd heb geprobeerd te doen in al mijn romans sinds De informanten is hetzelfde: onderzoeken hoe de grote krachten uit de geschiedenis en de politiek zich in onze intieme levens binnendringen en ons meesleuren.”
Fabrieksarbeiders en scherprechters
Het verschil met eerder werk is misschien wel de vorm van dit boek. Het is een biografie over een nog levende persoon, maar hij noemt het zelf een roman. Die keuze legt hij omstandig uit in een ‘Noot van de auteur’ aan het einde van het boek. Het komt mij wat geforceerd over en ik denk dat hij net zo goed een gewone biografie had kunnen schrijven. Zeker omdat het verhaal is geschreven in de afstandelijke derde persoon en elke keer als ik de naam ‘Sergio’ lees denk ik aan de man, zie zijn foto, en sta ik voor even helemaal buiten het verhaal.
In het boek wordt de geschiedenis van de familie Cabrera heel gedetailleerd verteld, maar er worden geen antwoord gegeven op vele pijnlijke vragen. Bijvoorbeeld hoe je het in je hoofd haalt om je kinderen alleen achter te laten en te laten ‘opvoeden’ door fanatieke Chinese fabrieksarbeiders en jonge scherprechters, die op een voetstuk zijn gezet op basis van niets anders dan hun veronderstelde kennis van de wijze lessen van Mao. En Vásquez blijft verder netjes binnen de grenzen van de feiten en doet geen poging om er verder nog een interessante draai aan te geven.
Sergio Cabrera is vreemd genoeg vrij begripvol en mild over zo’n vader, voor wie ideologische zuiverheid veel belangrijker bleek te zijn dan het geluk van zijn gezin, al is het ook wel duidelijk dat de relatie van Sergio met zijn vader door heel wat diepe dalen is gegaan.
Hoe het allemaal heeft kunnen gebeuren, daar komen we niet achter. Wel zijn op elke bladzijde van het boek de diepe wonden zichtbaar die de leden van de familie Cabrera onderweg hebben opgelopen en die voor een groot deel zijn aangericht door Fausto Cabrera, deze alomtegenwoordige vaderfiguur.
Lees ook onze recensie van De geliefden van allerheiligen
Juan Gabriel Vásquez, De terugblik, Uitgeverij Signatuur, Amsterdam, 2023, ISBN 9789056727062, 544 pag, €39,99 (hardcover), vertaling: Brigitte Coopmans
