Colombia is bij uitstek een land waar reputaties ertoe doen. Dat weet Javier Mallarino, hoofdpersoon in de roman De reputaties van de Colombiaan Juan Gabriel Vásquez (1973), als geen ander. Mallarino is een gevierd spotprenttekenaar van El Independiente, de oudste krant van het land.
Na een respectabele carrière van veertig jaar wordt de 65-jarige cartoonist in het gezelschap van zijn ex-vrouw Magdalena gelauwerd in Columbustheater in de hoofdstad Bogotá. Veel politici, die hij tijdens zijn loopbaan met papier en Oost-Indische inkt bespotte, brengen hem nu een eerbetoon. Is hij ingekapseld in de gevestigde orde?
Enige arrogantie kan Mallarino niet ontzegd worden. Naarmate zijn carrière vordert, bekruipt hem een gevoel van macht. Met zijn tekeningen kan hij de publieke opinie beïnvloeden, politici zelfs ten val brengen. Reputatie is kwetsbaar; makkelijk te schaden – door jezelf of anderen – niet alleen in de politiek, maar ook in het gewone leven.
Politici hebben een haat-liefdeverhouding met Mallarino; ze zijn bang en hebben tegelijkertijd ontzag voor hem. Je bestaat in de politiek pas als je getekend bent door Mallarino, erkennen vriend en vijand. Met het argument “Spotprenten overdrijven de werkelijkheid, ze vinden haar niet uit” rechtvaardigt Mallarino zijn werk, ongeacht de gevolgen.
Maar Mallarino’s werk is niet zonder risico. Hoe ver kan hij gaan? Mallarino maakt zich niet altijd even geliefd, ook niet onder familie en vrienden. Als Mallarino een dreigbrief van militairen krijgt, reageert hoofdredacteur Rodrigo Valencia laconiek: “Gefeliciteerd. In dit land ben je pas iemand als een ander je wat wil aandoen.”
Een onverwachte ontmoeting met ene Samanta Leal gooit Mallarino’s leven overhoop. Hij ziet zich gedwongen het verleden opnieuw te bezien. Het gesprek met de jonge vrouw, destijds een vriendinnetje van zijn dochter Beatriz, werpt hem dertig jaar terug in de tijd, op een feestavond bij hem thuis. Wat er toen exact gebeurd is, dat achterhaalt de lezer niet. Maar de spotprent die hij naar aanleiding van het gebeurde maakte en de verstrekkende gevolgen daarvan wél. Een harde les in de onomkeerbaarheid van handelingen voor de cartoonist.
Met De reputaties onderzoekt Vásquez het fenomeen herinneringen: welke zijn echt en welke verzonnen? Waar ligt de scheidslijn tussen waarheid en leugen? Vásquez laat doorschemeren dat gebeurtenissen uit voorbije tijden niet vast staan. Zo ondervindt Mallarino dat een nieuwe waarheid het verleden kan veranderen. In interviews zegt Vásquez: “Herinneren is een morele handeling; opiniepagina’s en cartoonisten maken daarvan deel uit. Het doel is niet geliefd te worden en applaus te krijgen.” Hij beschouwt humor als krachtig wapen, waarbij “beeld machtiger is dan het geschreven woord”. De combinatie schrijver – columnist maakt schizofreen volgens Vásquez, het zijn twee werelden apart. “De columnist schrijft vanuit zekerheid en geeft antwoorden; de schrijver schrijft vanuit onwetendheid en stelt vragen.”
Het hoofdpersonage is interessante figuur. Begonnen als kunstschilder wijdt Mallarino zich aan het tekenen van spotprenten in de krant; vanuit een anti-establishmentsdrang en een besef dat hij gaandeweg invloed krijgt. Aan het einde van zijn carrière overdenkt Mallarino zijn leven. Tot op welke hoogte was hij vrij om te tekenen wat hij wilde? Heeft hij voldoende stilgestaan bij de mogelijke gevolgen voor hemzelf en anderen?
Voor De reputaties liet Vásquez zich inspireren door Ricardo Rendón (1894 – 1931), Colombia’s bekendste en legendarische cartoonist, die hoogstwaarschijnlijk door zelfmoord om het leven kwam. Vásquez, in het dagelijkse leven ook journalist, werkt zelf als columnist bij de gerenommeerde kranten El Colombiano en El Espectador.
Met nog geen 140 pagina’s is De reputaties mooi vorm gegeven, met hardcover en een prachtige illustratie in warme tinten op de voorkant. Met een vrij eenvoudig verhaal dat Vásquez mooi inkleurt geeft hij naast leesplezier stof tot nadenken. Vásquez zelf noemt De reputaties een morele roman.
De reputaties is Vásquez’ vierde roman en werd in 2014 bekroond met de Premio Real Academia Española. Eerdere romans die van hem vertaald werden, zijn De informanten, De geheime geschiedenis van Costaguana en Het geluid van vallende dingen. Met dat laatste boek – in 16 talen in 30 landen verschenen – brak hij internationaal door en won hij de Premio Alfaguara.
Juan Gabriel Vásquez, De reputaties, Uitgeverij Signatuur, Utrecht, 2014, ISBN 9789056725020, 139 pag., €18,95, vertaling: Brigitte Coopmans
Lees ook de recensie van Het geluid van vallende dingen van Juan Gabriel Vásquez