Je kunt je geen politieke manifestatie van Chileens links voorstellen zonder muziek. Die bijzondere band is ontstaan in de jaren zestig van de vorige eeuw. Hierover heeft de Californische journalist Gabriel San Román een verhelderend boekje geschreven onder de titel “Venceremos”. Victor Jara and the New Chilean Song Movement. Hij schetst deze Nueva Canción Chilena in de context van de stormachtige politieke ontwikkelingen.
In de jaren vijftig en zestig hoorde je in Chili op radio en televisie vooral populaire muziek uit de Verenigde Staten en Engeland. Voor veel Chilenen had de gitaar weinig aanzien; dat was en instrument voor armoedzaaiers. In deze tijd trok zangeres Violeta Parra (1917-1967) door het Chileense platteland om traditionele folkloristische muziek en liederen te verzamelen. Op basis daarvan maakte ze nieuwe liederen, die na enige tijd niet meer alleen over liefde en de natuur gingen, maar ook over armoede en onrecht. Violeta inspireerde een nieuwe generatie musici, onder wie haar kinderen Isabel en Ángel en Víctor Jara (geboren 1932) Daarbij gebruikten deze musici ook traditionele instrumenten – deels als een vorm van anti-imperialisme – en zorgden ze voor eerherstel van de gitaar.
Bij de presidentsverkiezingen van 1964 was de steun van musici aan de campagne van de linkse kandidaat Salvador Allende nog beperkt. In 1970, toen Allende de verkiezingen won, vormden optredens van Víctor Jara en groepen als Quilapayún en Inti-Illimani een integraal onderdeel van de politieke strijd. In de begintijd van de Allendes Unidad Popular-regering maakten ze optimistische liederen, maar hun toon werd somberder toen Allende steeds meer in het nauw werd gedreven.
CLANDESTIEN
Quilapayún en Inti-Illimani waren tijdens de staatsgreep van 11 september 1973 op buitenlandse tournee en konden pas vijftien jaar later naar Chili terugkeren. Víctor Jara werd opgepakt en na een paar dagen in het Stadion van Chili door de militairen vermoord. Zijn werk kreeg tijdens de dictatuur (1973-1990) buiten Chili grote bekendheid. Ook in het huidige Chili zijn Jara’s liederen, veertig jaar na zijn dood, nog steeds algemeen bekend. Ze vormen een inspiratiebron voor jongeren die streven naar een rechtvaardiger maatschappij. Dertig jaar na Jara’s dood werd het Stadion van Chili officieel omgedoopt in Stadion Víctor Jara.
Het boekje geeft een goed beeld van Nueva Canción Chilena, maar op twee punten had ik het graag wat uitgebreider gezien. We vernemen vrijwel niets over wat er met deze muziek gebeurde tijdens de dictatuur, behalve dat je bijna nergens traditionele instrumenten kon kopen. De liederen van Violeta Parra, Víctor Jara en anderen bleven ook in Chili belangrijk, al konden ze aanvankelijk alleen clandestien in kleine kring gezongen worden. Ze gaven mensen steun en hielden hen op de been. Stap voor stap wist men hierbij wat meer ruimte te veroveren. De muziek overleefde niet alleen in het buitenland, maar ook in Chili zelf. Ondanks dat de militairen al in de eerste week na de staatsgreep een paar traditionele instrumenten verboden, was subtiel protest mogelijk. Sommige beroepsmusici gingen met die instrumenten Bach en andere klassieken vertolken op universiteiten en in kerken, en zelfs de militairen begrepen dat ze daar moeilijk tegen op konden treden.
Verder had ik graag de Spaanse titels en teksten van de liederen in het boekje gezien, naast de Engelse vertalingen. Dat klinkt veel beter, brengt je in een bijbehorende stemming, en als je het wilt horen, weet je ook meteen waar je op internet naar moet zoeken.
Gabriel San Ramón, “Venceremos”. Víctor Jara and the New Chilean Song Movement. Oakland CA: PM Press, 40 pag. ISBN 9781604869576, € 6,50.
