Na het einde van de dictatuur in 1990 hield ex-dictator Augusto Pinochet de Chileense politiek nog jaren in gijzeling. Volgens zijn eigen grondwet konden de gekozen presidenten de militaire commandanten niet ontslaan. Zo kon Pinochet tot begin 1998 – hij was toen 82 jaar! – onaantastbaar opperbevelhebber van het leger blijven. De grote problemen die dat veroorzaakte, vormen het hoofdthema van The General’s Slow Retreat van Mary Helen Spooner, een journaliste uit de Verenigde Staten. Zij was onder andere negen jaar correspondente in Chili.
Spooner laat zien hoe Pinochet voortdurend dwarslag – en soms dreigde met een nieuwe staatsgreep – als de militaire misdadigers van zijn regime vervolgd zouden worden. Stap voor stap verloor hij echter terrein, vooral toen bleek dat hij niet alleen had laten moorden, martelen en verdwijnen, maar ook zijn eigen familie schandalig had verrijkt. Zijn afgang werd definitief ingezet met de arrestatie in 1998 in Londen en zijn gedwongen verblijf van anderhalf jaar in Engeland.
Voor haar boek heeft Spooner eind 2007, een jaar na de dood van Pinochet, een twintigtal hoofdrolspelers geïnterviewd. Onder hen waren twee oud-presidenten, een lid van Pinochet’s militaire junta en drie oud-ministers van defensie, die allemaal veel met Pinochet te stellen hebben gehad. Die interviews bieden aardige doorkijkjes en geven kleur aan het verhaal. Echt nieuwe informatie of inzichten leveren ze echter niet op. Dat geldt ook, zoals Spooner zelf terecht opmerkt, voor de rond 2000 gedeeltelijk vrijgegeven documenten van de CIA en andere overheidsinstellingen uit de Verenigde Staten.
Door de nadruk op de interviews, ander persoonlijk materiaal en anekdotes ontstaat het beeld van een titanenstrijd, een geschiedenis van grote mannen. Over de specifieke achtergronden en omstandigheden van die strijd komen we alleen terloops iets te weten. Andere belangrijke spelers, zoals mensenrechtenorganisaties, ontbreken vrijwel geheel. De ontwikkelingen worden niet in een langere historische context van Chili geplaatst. Ook ontbreekt een Latijns-Amerikaans vergelijkend perspectief. Nu komt de niet-ingevoerde lezer niet te weten dat na het einde van de dictatuur in 1990, vergeleken met de ‘oude’ democratie van voor 1973, de machtspositie van militairen, grote ondernemers en rechtse politieke partijen enorm was versterkt. Evenmin wordt duidelijk dat het uniek is dat na het einde van een dictatuur de hoofdverantwoordelijke voor de repressie nog acht jaar een onaantastbare machtpositie behoudt.
Terwijl de positie van Pinochet en de militairen centraal staat in het boek, wordt nergens goed ingegaan op de twee belangrijkste grondwettelijke funderingen van de militaire macht: het onafzetbaar zijn van de commandanten en het door onder andere die commandanten aanwijzen van een aantal stemgerechtigde senatoren. Door deze laatste bepaling had de centrumlinkse regering jarenlang wel een meerderheid onder de kiezers, maar niet in de senaat. De rechtse partijen konden daardoor onwelgevallige wetgeving blokkeren. Dat staat nergens expliciet in het boek. We vernemen ook niet dat in 2005 aan deze twee ondemocratische bepalingen eindelijk een eind is gemaakt.
Spooner schrijft vaak boeiend, ook over allerlei onderwerpen die niet over Pinochet gaan, maar heeft onvoldoende vragen gesteld en gepoogd die te beantwoorden. Daardoor is het vaak wat toevallig wat ze wel en niet behandelt. Over het gedoe rond Pinochet kom je als lezer heel wat te weten, maar de pretentie van de achterflap dat het een omvattende geschiedenis van het postdictatoriale Chili is, wordt niet waargemaakt.
Mary Helen Spooner, The General’s Slow Retreat. Chile after Pinochet. University of California Press: Berkeley, Los Angeles, Londen, 2011. 322 pag. ISBN 9780520266803, Ongeveer 23 euro.
