Roman van de Chileense schrijver Alejandro Zambra
“Mijn vader was een computer, mijn moeder een schrijfmachine. Ik was een leeg schrift en nu ben ik een boek.” Dit is een typerende zin uit Mijn documenten van de Chileense schrijver Alejandro Zambra (1975). In het verhaal heeft de vader van de verteller een kantoorbaan met elektrische typmachine, de moeder is creatief en houdt van zingen.
Van Zambra verschenen eerder Mudanza. Een verhuisbericht en Manieren om naar huis terug te keren. In Mijn documenten staan hoofdpersonen centraal die als volwassene terugblikken op hun jeugd. De zeven losse verhalen zijn een greep uit het leven op verschillende niveaus van volwassenheid en intensiteit. Gemene deler is het reflecteren op het verleden. Het lijkt alsof de auteur over zijn eigen leven vertelt, vandaar de titel.
Referenties naar de dictatuur duiken op, waaruit blijkt hoe recent en hoe fragiel de democratie in Chili is. Militaire marsen in de tijd van Pinochet komen voorbij, “een wereld waarin de stilte en het wantrouwen prevaleerden”. Het is de tijd van protestliederen. Een ik-figuur begrijpt dat het “nieuws de werkelijkheid verbloemde”. In 1988 beseft hij dat zijn puberteit echt is en de democratie nep. Zambra kleurt de jaren tachtig verder in met flarden muziek, zoals de Talking Heads en een specifiek concert Simon en Garfunkel in Central Park.
Internetporno
In ‘Herinneringen aan een pc’ portretteert Zambra de ontwikkeling van een liefdesrelatie. Max werkt aan de universiteit, af en toe heeft hij een vriendinnetje. Dan ontmoet hij Claudia, een blijvertje. De twee gaan samenwonen; foto’s en een reis getuigen van een leven samen. Maar hun levens lopen uit elkaar als Max nachtdiensten draait en Claudia overdag studeert en werkt. Max raakt verslaafd aan internetporno. Is dit het begin van het einde? En is er een verschil tussen een afscheidsbrief op een computerscherm of uitgeprint op papier?
In ‘Camilo’ is Camilo senior bevriend met de vader van de ik-persoon. Na de staatsgreep van Pinochet belandt Camilo senior als balling in 1974 in Frankrijk. Daarom groeit zijn zoon Camilo op in het gezin van de ik-figuur, een gevoelig persoon die gedichten schrijft. Zambra schildert een mooi portret van Camilo junior en de rol die hij speelt in het leven van de jonge hoofdpersoon en daarmee van Chili.
Mis documentos; Alejandro Zambra
In ‘Klantenservice’ werkt een twintiger ’s nachts als telefonist bij een verzekeringsmaatschappij. Van een extravagante klant krijgt hij een ongebruikelijk verzoek. De telefonist heeft literatuurwetenschappen gestudeerd en geeft naast zijn telefoonwerk les aan een instituut voor beroepsopleidingen. Met studente Pamela krijgt de hoofdpersoon een soort transactionele relatie. De hoofdpersoon lijkt in meerdere opzichten zoekende.
Tyfushond
In ‘Instituto Nacional’, de beroemdste Chileense middelbare school, die de helft van de presidenten sinds 1831 leverde, leven we mee met een twaalfjarige jongen. Het bizarre van de school is dat de leerlingen letterlijk een nummer zijn en niet bij hun naam worden genoemd. Een medeleerling pleegt zelfmoord, maar het leven gaat door. Niet klagen, mannelijk zijn is het devies. Een rimpeling in de schoolvijver is als er op een dag op het schoolbord is gekrijt:
“Augusto Pinochet is:
- Een vuile teringlijer
- Een tyfushond
- Een imbeciel
- Een idioot
- Alle voorgaande antwoorden”
Een leerling waagt het om te vragen of antwoord e) juist is? Los van de politiek, de leerlingen zijn vooral bezorgd of ze overgaan of niet.
Interpunctie van het leven
“Ongeveer op mijn elfde werd ik, ongeveer op hetzelfde moment, een onverzadigbare lezer en een veelbelovende roker.” Een prachtige zin uit ‘Ik was een verdomd goeie schaker’. Is er iets zo moeilijk als stoppen met roken? De hoofdpersoon vertelt over zijn worsteling met het afkickproces. Na twintig jaar verslaving telt hij de dagen, uren, minuten sinds de laatste sigaret: “Ik geloof dat ik strikt genomen wakker werd om te roken en vanwege het roken.”
Literatuur en roken zijn voor hem onlosmakelijk verbonden. “Sigaretten vormen de interpunctie van het leven”. Een andere mooie literaire verwijzing is deze quote, “Meneer, de tabak aan het einde van uw sigaret staat in brand, zei een personage van Macedonio Fernández.”
Slechte film
In het verhaal ‘Dank je’ houden een Chileen en een mooie, mollige Argentijnse meid in Mexico-Stad op straat een taxi aan. Dat dat gevaarlijk is, weet natuurlijk iedereen. Ze worden dan ook beroofd en krijgen klappen. Dat is standaard, maar het bizarre is dat er in de taxi een gesprek tussen de berovers en de slachtoffers ontspint. Ze discussiëren erover of het tweetal een relatie heeft of niet. Het raakt een gevoelige snaar.
In ‘De meest Chileense man ter wereld’ zijn we getuige van een ramp in slow motion. Rodrigo en de voluptueuze, niet al te donkere Elisa beëindigen hun relatie wanneer zij een studiebeurs voor Leuven krijgt. Al snel reist Rodrigo onaangekondigd af naar België en staat hij plots op de stoep bij Elisa. Die verrassing valt verkeerd: “maar dat hij zomaar opdook, net als in een slechte film…, was voor Elisa eerder een belediging en vernedering dan iets dat haar blijdschap schonk”.
Zambra beschrijft de scenes met mededogen en plaatst Rodrigo in scenes die uit zijn eigen leven lijken te komen. Zo ontmoet Rodrigo een Nederlander die in Colombia woont en een kleine uitgeverij runt die opkomende schrijvers publiceert. Het zou zo maar Luc de Rooy kunnen zijn van uitgeverij Karaat.
Mississippi
‘Familieleven’ is een bevreemdend verhaal. De veertigjarige Martín zorgt voor het huishouden van literatuurdocent Bruno, zijn vrouw Consuelo en hun dochter Sofía en kat Mississippi. Wanneer Bruno met zijn gezin vertrekt naar Parijs, heeft Martín het rijk alleen. Hij neust rond in de spullen van het gezin en haalt alles overhoop. Wanneer de kat verdwijnt, komt hij in contact met een vrouw genaamd Paz, die haar hond kwijt is.
Martín leeft een leven dat niet van hemzelf was, maar ook niet van een ander. Hij en Paz krijgen een relatie, maar die is gebouwd op leugens. Vraag is hoe lang deze fundering standhoudt.
Yasna
In ‘Herinneringen ophalen’ zet Zambra de lezer op het verkeerde been. Is de verteller de schrijver, die in een eigen verzonnen verhaal zit met personage Yasna? Yasna vermoordt haar vader en schrijft liefdesbrieven. Of nee, toch niet, het is de verteller die daarover nadenkt.
Met dit verhaal onderzoekt Zambra hoe fictie tot stand komt in het hoofd van een – niet dé – schrijver. Personages die wel of toch niet opdraven, die met elkaar verbonden raken door bepaalde gebeurtenissen. En wat is er verder aan de hand met Yasna, die een pijnlijk verleden kent?
Samen vormen de verhalen van Mijn documenten een tijdsdocument, over opgroeien in het Chili van de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw.
Alejandro Zambra, Mijn documenten, Uitgeverij Karaat, Amsterdam, 2018, ISBN 9789079770182, 234 pag., €19,90, vertaling: Luc de Rooy
Lees ook onze recensies van Begrijpend lezen en Het verborgen leven van bomen van Alejandro Zambra
