Pandemie heeft onverwachts positieve gevolgen voor de Yagán van Zuid-Chili
Het Chileense Puerto Williams is een van de meest zuidelijke stadjes ter wereld. Het ligt op het Isla Navarino, nog ten zuiden van Vuurland. Ondanks deze afgelegen ligging maakte het coronavirus ook hier slachtoffers onder de minder dan tweeduizend inwoners, waarna Puerto Williams in lockdown ging. Paradoxaal genoeg leidde deze verdere isolatie tot een herwaardering van de cultuur van de oorspronkelijke bewoners, de Yagán.
Net als andere inheemse volkeren hebben de Yagán van het zuidelijkste puntje van Latijns Amerika te lijden gehad onder de ontmoeting met Europeanen. Ziektes en geweld zorgden vanaf het begin al voor een decimering van het volk en halverwege de twintigste eeuw dwong de Chileense overheid hen hun nomadische bestaan op te geven. Meer recentelijk hebben ze zich verzet tegen de introductie van grootschalige zalmteelt in hun gebied.
En toen kwam op 21 maart 2020, met de officiële registratie van het eerste covid-19 slachtoffer, de wereldwijde pandemie naar Puerto Williams (foto). Twee dagen later sloten de autoriteiten de grenzen met het nabijgelegen Argentijnse deel van Vuurland en werd het sociale leven grotendeels stilgelegd in een poging de verspreiding van het virus een halt toe te roepen.
Een recente Chileense studie toont aan dat de maandenlange quarantaine gezorgd heeft voor een opleving van de traditionele cultuur. Families raakten meer op elkaar aangewezen en vooral Yagán-jongeren kregen belangstelling voor hun voorouderlijke cultuur en vrijwel uitgestorven taal. Velen identificeren zich door de pandemie sterker als ‘inheems’ dan daarvoor.
María-Luisa Muñoz, voorzitter van de Yagánvereniging in Puerto Williams, beaamt de conclusies van onderzoeker Gustavo Blanco: “Door de quarantaine kregen we de gelegenheid wat meer als onze voorouders te leven en de band te herstellen met de dieren en de natuur om ons heen.” Zelf leerde ze haar kleinkinderen manden en andere zaken vlechten.
Het afgelopen jaar hebben de Yagán tijdens verschillende cursussen geleerd hoe je inkomsten kunt genereren door de vervaardiging en verkoop van originele kunstnijverheid. Sterker nog, vanwege het fysieke isolement hebben de Yagán van Isla Navarino meer contact gekregen met andere inheemse volkeren van de Amerika’s en met Yagán die naar het buitenland geëmigreerd zijn: programma’s als Zoom en Meet werden gemeengoed. Die nieuwe contacten leidden er op hun beurt toe geleid dat er een project gestart is om de taal van de Yagán te stimuleren.
Voor de komst van de Spanjaarden waren er volgens Muñoz vierduizend Yagánsprekenden. Nu is er van de vijf verschillende dialecten nog maar een over, terwijl er nog maar heel weinig Yagán zijn die die taal meester zijn.
“Tijdens de pandemie hebben de ouderen de taal aan de jongeren kunnen doorgeven”, vertelt ze. “We willen niet dat de taal uitsterft. Met een Yagán die nu in Europa woont zijn we bezig een alfabet voor het Yagán te ontwikkelen, zodat deze op school onderwezen kan worden.”
Triest is wel dat het enige dodelijke covid-slachtoffer in Puerto Williams, uitgerekend de populaire Yagán kunstenaar Martín González was.
