Recensies boeken

This Land Is Ours Now. Social Mobilization and the Meanings of Land in Brazil Wendy Wolford

20 april 2010

In 2003 leken arbeiders op suikerrietplantages in het noordoosten van Brazilië zich nauwelijks te herinneren dat ze nog maar vier jaar eerder hadden gewoond en gewerkt op een nederzetting van de beweging van landlozen MST, de belangrijkste sociale beweging van Brazilië van de laatste decennia. Een onderzoeker die alleen in 1999 of 2003 ter plaatse was geweest, zou een verkeerd beeld hebben gekregen van successen of mislukkingen van de MST in deze arme regio. De Noord-Amerikaanse geografe Wendy Wolford kon die verschillen wel opmerken. Ze deed een aantal jaren etnografisch onderzoek naar de MST in het noordoosten en in het zuiden van Brazilië.

Daarbij heeft Wolford de MST vooral van ‘binnenuit’ bekeken, vanuit de ervaringen van de gewone leden, die deelnamen aan landbezettingen en aan de daaruit ontstane agrarische nederzettingen. Ze vindt dat de MST-leiding een beeld heeft gecreëerd van een eensgezinde, goed georganiseerde beweging van politiek bewuste landloze boeren, die met landbezettingen streven naar een rechtvaardiger samenleving. Veel onderzoekers hebben volgens Wolford dat beeld overgenomen. Zij constateert echter dat de aanhang van de beweging gevarieerder is dan vaak wordt gedacht: niet alleen landloze boeren, maar ook kleine boeren en allerlei soorten stadsbewoners hebben zich aangesloten. Hun motieven lopen sterk uiteen, ondanks de officiële ideologie van het collectief streven naar een rechtvaardiger, niet-kapitalistische samenleving.

De MST werd in 1984 opgericht en was aanvankelijk vooral in zuid-Brazilië actief. Daar waren veel kleine boeren die te weinig land hadden of die hun land kwijt waren geraakt. Door zich bij de MST aan te sluiten hoopten ze hun levenswijze te kunnen voortzetten. “Hun verlangen om boer te blijven was ingebed in diepgewortelde culturele idealen van een eenvoudig, eerlijk leven. Ze hielden van de grond. Landbezit betekende voor hen burgerschap en waardigheid.” Deze cultuur en de betekenis van gemeenschappen sloten goed aan bij de idealen van de MST-leiding. De MST boekte in deze regio snel succes.

Rond 1990 trokken MST-organisatoren naar het arme en dorre Noordoosten. Daar werkten landarbeiders in loondienst op grote suikerplantages, in een stelsel van harde kapitalistische uitbuiting. Maar een ‘goede’ baas regelde via de lokale politiek voor zijn arbeiders wel hulp bij ziekte of honger. Familieverbanden, gemeenschapszin en solidariteit waren zwak. Als een arbeider ontevreden was over zijn baas, probeerde hij individueel elders ander werk te vinden.

De MST had hier weinig succes, tot eind jaren negentig suikerriethandel in een diepe crisis belandde. Toen sloten veel suikerrietarbeiders zich aan, zij het vaak met tegenzin. De MST-leiding wilde dat ze bananen en groente gingen verbouwen; suikerriet had afgedaan, dat was iets van de vroegere uitbuiting. Veel leden misten hun wekelijkse loon. Eerst investeren en samenwerken en pas geld ontvangen na de oogst paste niet bij hun levenshouding. Anders dan de kleine boeren in het zuiden waren zij niet gehecht aan grond, maar wel aan hun loon. De eerste MST-leiders in het noordoosten regelden via politieke contacten hulp, net zoals vroeger de suikerrietbazen, maar hun opvolgers vonden dat mensen vooral zelf en samen iets moesten bereiken. Dat maakte de leden nog minder enthousiast voor de MST. Toen na 2000 de suikerprijs weer steeg, keerden veel arbeiders weer terug naar de suikerplantages en leken ze zich nauwelijks te herinneren dat ze lid van de MST waren geweest.

Wolford plaatst haar gedetailleerde onderzoek van een MST-nederzetting in het zuiden en een in het noordoosten in het kader van de ontwikkelingen in de agrarische sector in Brazilië en van de politieke conjunctuur. Zo maakt ze duidelijk waarom president Lula, tot teleurstelling van de MST, niet zoveel aan landhervorming (verdeling van land onder arme en landloze boeren) kon doen. (zie ook La Chispa 352). In zijn regeringscoalitie waren ook de belangen van grote moderne agrarische bedrijven vertegenwoordigd. Bovendien maakten de sterk gestegen grondprijzen het onteigenen van grond erg duur.

In het boek wisselen theoretische verhandelingen af met achtergrondbeschrijvingen en uitvoerig weergeven interviews met gewone MST-leden en MST-leiders. Doordat de auteur de verbindingen daartussen niet altijd goed aangeeft, raak je als lezer af en toe de draad kwijt. Maar uiteindelijk heb je toch een helder beeld van de diversiteit van de beweging. Ook begrijp je beter hoe de achtergrond en cultuur van de leden in verschillende regio’s, de economische en politieke conjunctuur de kansen van een beweging als de MST sterk meebepalen.

Duke University Press, Durham en Londen, 2010, ISBN 9780822345398, 282 pag., €26,95

Gerelateerde berichten

De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname

De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname

Het plantageproject waar je spaargeld in zit gaat failliet, de boot waarmee je toeristentrips uitvoert zinkt. Wat doe je dan? Van de nood een deugd maken, dat is de aanpak van de Surinaams-Nederlandse Tessa Leuwsha (1967) en haar Surinaamse partner Sirano Zalman. Samen varen ze het binnenland in met een oude garnalenboot, het avontuur tegemoet. Hun ervaringen tekent Leuwsha op in De wilde vaart. Op zoek naar de veerkracht van Suriname.

Lees meer
Jaguar

Jaguar

In zijn debuutroman Jaguar vertelt de Colombiaanse schrijver Santiago Wills de bloedige recente geschiedenis van zijn land aan de hand van het levensverhaal van de paramilitaire commandant Martín Pardo en zijn half tamme jaguar Ronco.

Lees meer
De vlaktes

De vlaktes

De vlaktes van de Argentijnse schrijver Federico Falco (1977) behoorde in 2020 tot de finalisten voor de Spaanse Premio Herralde de Novela en is nu in het Nederlands vertaald. Een boek over rouw en verlies, die de verteller de stad doen ontvluchten en terugkeren naar het landschap van zijn jeugd, de uitgestrekte pampa. In de stilte kijkt hij terug op de breuk met zijn geliefde. De moestuin en zijn herinneringen helpen hem zich opnieuw te hechten, aan de eindeloze vlaktes om hem heen.

Lees meer
agsdix-null

Politiek & Maatschappij

agsdix-null

Kunst & Cultuur

agsdix-null

Vrije tijd & Toerisme

agsdix-null

Economie & Ondernemen

agsdix-null

Milieu en Natuur

agsdix-null

Onderzoek & Wetenschap

Blijf op de hoogte

Adverteren op onze website?

Dat kan! Tegen een scherp tarief plaatsen wij uw advertentie.

Ontvang onze nieuwsbrief

Schrijf u in en ontvang onze digitale nieuwsbrief met een overzicht van onze nieuwe artikelen.

Volg ons op social media

Wees als eerste op de hoogte van nieuwe artikelen en deel artikelen met uw netwerk.

Share This