“Het leven is een optelsom van alles wat je doet”, aldus de naamloze hoofdpersoon X uit de roman Met bloed doordrenkte baard van de Braziliaanse auteur Daniel Galera (1979). Het lijkt een open deur, maar in zijn geval leiden verleden, een fysiek gebrek en de zoektocht naar zijn grootvader gezamenlijk tot een intense roman met een onheilspellend einde.
Het zwaartepunt van het verhaal is de verdwijning – of moord? – van zijn grootvader in Garopaba, een Braziliaans kustplaatsje en vissersdorpje, eind jaren zestig van de vorige eeuw. Op een dansavond werd zijn grootvader in het donker neergestoken op het moment dat de stroom uitviel. Toen het licht weer aanging, lag grootvader zwaargewond op de grond in een plas bloed. Daarna verdween hij en zijn lichaam is nooit gevonden.
De lugubere titel, die het ergste doet vermoeden voor wat er komen gaat, is een letterlijke vertaling van de originele, Braziliaanse titel Barba ensopada de sangue. Toch valt de bloeddorstigheid van het boek mee. Het is geen detective of thriller, maar meer een roman waarin een man worstelt met zijn identiteit en een mysterieus verleden.
Losbol en herrieschopper
Het heden van het verhaal speelt zich af in 2008. In Garopaba is het leven langzaam en lijkt de tijd stil te staan: het is er warm, vochtig en de muggen hebben vrij spel. De bewoners leven van seizoenstoerisme en visserij. Het is een streek waar eigen rechter spelen de norm is.
X is een gulle jongen die mensen helpt en vergezeld wordt door zijn vaders hond Beta. Maar hij is ook een einzelgänger, verstopt in een wereld van eenzaamheid omdat hij door een aandoening gezichten van mensen na een paar uur al weer vergeet. Niet altijd handig in het sociale verkeer, zeker niet in een dorp waar je niemand kent. Alleen onder de vissers maakt hij een paar vrienden.
Opa was snel, sterk, goed in zwemmen en werd door de dorpelingen Guadério, losbol genoemd. Hij stond bekend als een herrieschopper. Geïntrigeerd door het verhaal van zijn grootvader, op wie hij lijkt, gaat X op onderzoek uit en huurt een huis voor een jaar. Hij probeert contact te maken, praat met mensen, probeert archieven in te zien. Terwijl X de gangen van zijn opa nagaat, stuit hij op een muur van achterdocht en onwil. Er is een collectief geheim, zo lijkt het.
Waarschuwing
X’ aandoening maakt ook de liefde lastig. De meeste vrouwen die hij ontmoet begrijpen niet dat hij hun gezichten vergeet en waarderen het nog minder. Zelfs zijn eigen gezicht in de spiegel lijkt hem soms vreemd, als hij zich scheert. De atletisch gebouwde X is een sportman. Hij zwemt in het koude oceaanwater om even los te komen van alles. In het dorp geeft hij zwem- en hardlooptraining aan een aantal dorpelingen. X laat zijn baard groeien, nu lijkt hij nog meer op zijn opa.
Hoe houd je je staande in een kleine, gesloten gemeenschap die een gezamenlijk verleden deelt waar jij buiten staat? De bevolking is argwanend; in het begin kent hij niemand, maar iedereen kent hem. Het dorp is niet tuk op nieuwkomers die de balans verstoren door in het verleden te wroeten. De stilzwijgende vijandigheid van de lokale bevolking is een waarschuwing: bemoei je er niet mee.
Onderhuids
De schrijfstijl van Galera is compact en met oog voor detail. Nauwkeurig schildert hij zijn settings en situaties. We lezen mooie, toegankelijke zinnen als “Ze kauwt op een kauwgumpje dat ze ergens in haar mond verborgen had gehouden.” (over een serveerster) en “De zee ademt in zijn oor.” (vanuit zijn huis aan zee). Maar ook doordenkers als “Het lichaam is zijn eigen tijdcapsule en het traject dat die aflegt is altijd van buitenaf te zien, hoezeer iedereen dat ook probeert te verbergen of te maskeren.”
Af en toe dirigeert een sterretje in de tekst de lezer naar aan cursieve tekst onderaan de bladzijde met kleinere letters, waar een detail van het verhaal of een zijstapje wordt uitgewerkt. Het gaat om bijvoorbeeld een telefoongesprek, e-mail of Facebookbericht. Op zich aardig, maar het leidt ook af.
Naast de zoektocht zijn moeizame familieverhoudingen een onderwerp in het boek, waarbij veel onuitgesproken blijft. X wordt bijvoorbeeld door zijn moeder altijd vergeleken met zijn broer, met wie X gebrouilleerd is. Wat is er gebeurd, vraagt de lezer zich af? Of een sneer van de moeder tegen X: “Je hebt het ergste van je vader geërfd […] dat stapelgekke idee dat jullie in de rimboe zouden kunnen leven zoals duizend jaar geleden.”
Gaandeweg duiken er kleine aanwijzingen van naderend onheil in het verhaal op. Gaat X zijn noodlot tegemoet? Galera kenschetst het onderhuidse leven in het dorpje, waarbij het geweld in de mens en in een microsamenleving altijd op de loer ligt. Met bloed doordrenkte baard is een intens verhaal, waar de lezer soms lastig grip op krijgt. Niettemin blijft de roman, die in twaalf talen is vertaald, je boeien door de spanning die Galera oproept.
Daniel Galera, Met bloed doordrenkte baard, Uitgeverij Atlas Contact, Amsterdam, 2014, ISBN 9789025442262, 441 pag., €21,99, vertaling: Harrie Lemmens
