Berichten van een bijna uitgestorven volk, door Ailton Krenak
Een enorme hittegolf in Canada, gigantische bosbranden in Siberië, extreme kou in Brazilië en freak regenbuien die in de Eifel ruim 180 dodelijke slachtoffers maken. Komt het einde van de wereld echt snel naderbij? Ideeën om het eind van de wereld uit te stellen zijn welkom. En laat dat nu net de titel zijn van een recent verschenen boek.
Het einde van de wereld zoals wij die kennen lijkt naderbij te komen. De planeet zal nog wel even doordraaien, ook zonder ons. Maar wat kunnen we in een nu al doorgedraaide wereld doen om het leven voor onszelf en voor hen die na ons komen, dragelijk te maken? Hoe kunnen we de wereld duurzamer inrichten? Hoe kunnen we onze economische en sociale systemen hervormen zodat we geen roofbouw meer plegen op de planeet, andere landen of toekomstige generaties?
De situatie is ernstig, voor hen die hun ogen niet sluiten voor de toestand van de wereld. Earth overshoot day, de dag in het jaar dat we met z’n allen meer grondstoffen gebruikt hebben dan de aarde produceert, lag dit jaar al op 29 juli. En in een recent interview met NRC Handelsblad gaf iemand ons nog maar zestig jaar: “In 2080 is de aarde onleefbaar”.
Inderdaad zijn de tekenen zorgelijk, zoals eerder deze week onderstreept door het zesde rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). Als konijnen in de nacht blijven we met z’n allen zitten staren in de koplampen van de naderende apocalyps. De in de inleiding genoemde voorbeelden kunnen moeiteloos uitgebreid worden met het broeikaseffect, pandemieën en waterschaarste. Opvallend veel politici wereldwijd denken niet verder dan de volgende verkiezingen, hun eigen bankrekening of status. Jongere generaties lijken in hun gedrag meer dan ooit uit te gaan van ‘na ons de zondvloed’ en veel ouderen willen vooral hun verworven rechten behouden.
Bijna uitgestorven volk
Terwijl ik zo tussen de buien door lag te doemdenken in mijn hangmat, begon ik te lezen in het boekje Ideeën om het einde van de wereld uit te stellen van Ailton Krenak. Daar had ik wel behoefte aan. Bovendien is Krenak leider van het inheemse Braziliaanse volk de Krenak. In een eeuw tijd is de omvang van dat volk teruggelopen van 5000 naar 130 zielen. Ze wonen in een klein reservaat aan de linkeroever van de Rio Doce in de deelstaat Minais Gerais nabij het plaatsje Resplendor.
Stroomopwaarts vond op 5 november 2015 een enorme milieuramp plaats toen de dam van een opslagreservoir bij de Germano ijzermijn bij Mariana, Minas Gerais, doorbrak. 43,7 miljoen kubieke meter zwaar vervuilde modder en afvalwater stroomde de Rio Doce in. Verschillende plaatsen werden door de modder verzwolgen, negentien mensen verloren het leven en 668 kilometer aan rivierwater werd zodanig vervuild dat het niet meer geschikt was voor menselijk gebruik. “Geen natuurramp, maar een ramp die is ontstaan door economische activiteit”, zo citeerde La Chispa de toenmalige minister van milieu Izabella Teixeira. Ook de Krenak konden de rivier niet meer gebruiken. Voorwaar, iemand met die achtergrond moet toch iets te melden hebben, zeker gezien de titel van zijn boek. En hoewel het nog wel even zal duren, zijn we met z’n acht miljarden druk bezig ons uitsterven te bespoedigen.
Overigens is het boek oorspronkelijk in 2019 in het Portugees gepubliceerd en is de keurige Nederlandse vertaling van Alexander van Kesteren gebaseerd op de Engelse versie uit 2020. In een inleiding voor de Engelstalige versie beschrijft Krenak hoe de corona-pandemie zijn gemeenschap opgesloten hield in haar eigen reservaat. Maar ook voordat de pandemie ons duidelijk maakte dat we allemaal op één heel klein planeetje wonen, trokken we ons niet zo veel aan van anderen. En ook toen leefden de Krenak feitelijk al opgesloten in hun reserva van 40 vierkante kilometer.
Krenak (veel inheemse Brazilianen hebben als achternaam de naam van hun volk) weet waarover hij spreekt. Geboren in 1953 zet hij zich al jaren in voor de leefomgeving en de rechten van de inheemse bewoners van Brazilië. Hij richtte de Alliantie van Amazonevolken op en de Uniáo das Naçóes Indígenas, een verbond van 180 inheemse volken uit heel Brazilië.
Geen ideeën
‘Ideeën om het einde van de wereld uit te stellen’ is een bundeling toespraken met toelichting. Maar eerlijk gezegd staan er weinig ideeën in waarmee het einde van de wereld uitgesteld zou kunnen worden. Zo omschrijft hij in de inleiding het coronabeleid van Brazilië’s president Jair Bolsonaro als ‘necropolitiek’: de dood als beleid. Treffend omschreven, maar Krenak geeft geen ideeën hoe de Brazilianen daarmee om moeten gaan om hun einde uit te stellen. En evenmin hoe van Bolsonaro en de zijnen af te komen.
“Alles is natuur. De kosmos is natuur” schrijft hij verderop en ook dat zijn verbondenheid met de natuur altijd beschimpt werd door stedelingen. Maar hij zegt niet hoe die stedelingen de waarde van de natuur, waar zij zelf immers ook deel van uitmaken, zouden kunnen gaan zien of herwaarderen.
Dat wil niet zeggen dat er geen interessante zienswijzen in het boek staan. De stem van de inheemse volken wordt nog altijd veel te weinig gehoord in allerlei debatten over duurzaamheid, kolonialisme of economie, en Krenak heeft aan den lijve ondervonden hoe het is om tot het onderdrukte deel der mensheid te behoren. Volgens de Verenigde Naties leven leden van inheemse volken driemaal zo vaak in extreme armoede als hun niet-inheemse landgenoten.
Bovendien hamert Krenak er in zijn boek op dat we met z’n allen deel uitmaken van één mensheid – of beter gezegd: deel uit zouden moeten maken, want in de praktijk is de mensheid absoluut geen eenheid. Hoewel velen “uitgesloten zijn van lidmaatschap, koesteren we nog altijd de droom dat we ooit als lid zullen worden toegelaten tot deze club (van beleidmakers, red), die betekenis genereert en de toekomst uitstippelt. We zijn zo high van vooruitgang dat we toestaan dat een piepklein deel van de bevolking het verhaal van ónze wereld bepaalt”. Mee eens mijnheer Krenak, maar wat doen we eraan? Welke ideeën heeft u om als wereldbevolking meer zeggenschap over onze eigen toekomst te krijgen?
Duurzaamheid als legitimatie voor diefstal
De aantrekkelijkheid van het consumentisme is duidelijk groter dan die van het rentmeesterschap waarmee we de aarde zouden moeten beheren. Dus ik had in een boek met als titel ‘Ideeën om het einde van de wereld uit te stellen’ wel wat ideeën verwacht om het einde van de wereld uit te stellen. Zelfs het concept ‘duurzaamheid’ is volgens Krenak “verzonnen door bedrijven die alleen maar op zoek zijn naar een manier om hun diefstal van ons concept van natuur te rechtvaardigen.” Sterker nog, “zelfs de inheemse gemeenschappen zijn niet langer duurzaam.” Ik vond dat, lezend in mijn hangmat, geen optimistische boodschap.
Met andere woorden, er lijkt een foutje in de ondertitel van Ailton Krenak’s boek geslopen te zijn: het lijkt te bestaan uit berichten aan een bijna uitgestorven volk, namelijk het onze. Voor ideeën om het einde van de wereld uit te stellen, kunnen we ons wellicht beter laten inspireren door de site van Earth Overshoot Day of het serieus bestuderen van het recente IPCC-rapport.
Ailton Krenak: Ideeën om het einde van de wereld uit te stellen. Berichten van een bijna uitgestorven volk. Ten Have, Utrecht, 2021. ISBN: 9789025909833, 128 pag., €18,99. Vertaling uit het Engels: Alexander van Kesteren
