Barokke roman van Autran Dourado
‘Brazil is not for beginners’ was een uitspraak van componist en muzikant Tom Jobim die niet uit de lucht kwam vallen. Ook het werk van de Braziliaanse schrijver Autran Dourado heeft voor de onbevangen lezer een gewenningsperiode nodig om er ten volle van te kunnen genieten. Dat geldt zeker voor zijn roman Het mensenschip, dat verscheen in 1961 (A barca dos homens)en nu is vertaald in het Nederlands. Zijn schrijfstijl is wervelend en veelkleurig – hij wordt geschaard onder de barokke literatuur – en de gemeenschap die hij beschrijft is veel complexer dan de schijn doet vermoeden. Even inkomen dus, daarna ontvouwt zich een meesterwerk.
Schrijven was voor de in 2012 overleden auteur een ambacht, hij deed dat ‘met passer en liniaal’. De vaak lange zinnen zijn dan ook rijk aan woorden, symboliek, fantasie en gelaagdheid. En de hoofdpersonen worden niet geciteerd, wat ook even wennen is maar daarna prettig. Al die drukte van de aanhalingstekens en komma’s blijft de lezer bespaard. Dat is ook de verdienste van de vertaler, Harrie Lemmens, die een boeiend nawoord schreef met historische duidingen, analyses en theorieën.
Imaginair eiland
Wat dat laatste betreft: de schrijver is geboren (in 1926) en getogen in de deelstaat Minas Gerais, eens het centrum van het land waar de goudmijnen zich bevonden. Een bergachtig gebied met inwoners die wat in zichzelf gekeerd zijn, ook wel als melancholiek omschreven. Het mensenschip speelt zich af op een eiland voor de Atlantische kust in het zuiden van Brazilië. Dat kan zomaar Ilha Grande of Ilha do Mel zijn. Lemmens ziet het vanwege de personages, de gesloten gemeenschap en de – dikwijls bedompte – sfeer echter als een plek in Minas Gerais die door de schrijver verplaatst is naar een imaginair eiland. Ook legt Lemmens vele verbanden met historische gebeurtenissen waar de passages in de roman impliciet naar zouden verwijzen.
Alcoholistische visser
De geestelijk gehandicapte jongen Fortunato speelt de hoofdrol in het boek. Hij heeft een pistool gestolen uit de lade van de baas van zijn moeder (een huishoudster) en is met de noorderzon vertrokken. Een klopjacht op het eiland volgt, de paniek slaat toe. Dourado switcht tijdens dat etmaal waarop alles gebeurt van het ene naar het andere personage. Steeds komt daardoor een geheel ander perspectief naar voren, in de vorm van innerlijke monologen. Hij kruipt in de hoofden van de politiecommissaris, de jonge agent, de alcoholistische visser (de enige vriend van Fortunato), een prostituee, de lokale pastoor, de moeder van de jongen die op de vlucht is en Fortunato zelf. Aan de lezer om de verdekte verbanden te ontdekken.
Wie de smaak te pakken heeft na het lezen van Het mensenschip, zal uitkijken naar Opera der doden, Dourado’s bekendste roman die binnenkort ook verschijnt in het Nederlands bij uitgever Koppernik. Een hernieuwde uitgave, want Harrie Lemmens vertaalde dit werk al in 1997.
Autran Dourado, Het mensenschip, Uitgeverij Koppernik, Amsterdam, 2024, ISBN 9789083347103, 304 pag., €24,50, vertaling: Harrie Lemmens
Lees ook onze recensie van De hyena, niet de hond van Zuca Sardan