Vroeger was het beter. Dat geldt zeker voor Eulálio Montenegro d’Assumpçao, hoofdpersoon van Herinneringen aan Rio. In deze roman van de Braziliaanse schrijver Chico Buarque de Holanda (1944) blikt de honderdjarige hoofdpersoon vanaf zijn sterfbed terug op een bewogen leven. De auteur is Brazilië een levende legende. Buiten de landsgrenzen is hij vooral bekend als zanger en componist van de bossanova-muziek.
Lalinho, zoals zijn familie de hoofdpersoon liefkozend noemt, groeit op in een rijke familie in Rio de Janeiro. Hun voorouders hielden nog slaven. Aan tafel wordt Frans gesproken, terwijl het personeel opdient en afruimt. Zijn vader is belangrijk een belangrijk politicus, die hem trakteert op skivakanties in de Zwitserse Alpen en tripjes naar Parijs, een luxe zonder weerga, zeker in het Brazilië in de eerste helft van de twintigste eeuw.
In het relaas van Eulálio is de samenhang soms ver te zoeken. Hij spreekt zichzelf tegen, wordt boos en vermengt werkelijkheid met fantasie. Niet voor niets heeft zijn dochter hem laten opnemen in een kliniek, waar hij met morfine rustig gehouden wordt.
Gaandeweg krijgt de lezer een beeld van het verleden dat Eulálio met zich meedraagt. Hij trouwt zijn jeugdliefde, wier huid net iets te donker is naar smaak van zijn familie. Deze Matilde verlaat hem plotsklaps, na de geboorte van hun dochter. Eigenlijk komt hij er nooit meer bovenop, na die klap. Met het verbrokkelen van de rijkdom vervliegt ook de status en Eulálio’s schoonzoon verbrast het laatste restje van het familiefortuin.
Herinneringen in Rio is een mooie schets en zeer menselijk portret van een personage dat betere tijden heeft gekend. Langzaam zien we Eulálio afglijden, de teloorgang van een familie die met lede ogen aanziet dat hun lichte huidskleur niet langer dezelfde privileges biedt als voorheen.
De roman vereist wel de nodige concentratie. Buarque de Holanda’s werk leest als een lange, innerlijke monoloog. De volle bladzijden zonder alinea’s hebben iets weg van een lange biecht. In dit geval gaat het niet per se om zonden, maar om een intrigerend levensverhaal.
Chico Buarque de Holanda, Herinneringen aan Rio, Uitgeverij Meulenhoff, 2012, ISBN 9789029088299, 220 pag., €18,95, vertaling: Ruud Ploegmakers
