Vier jaar heeft Bolsonaro de scepter gezwaaid over het grootste land van Zuid-Amerika en een van de grootste economieën in de wereld. Een herverkiezing en tweede presidentiële periode na januari 2023 zat er niet in, maar dat heeft niet veel gescheeld. Het land is tot op het bot verdeeld over de koers die het wil volgen: het populisme van de ‘tropische’ Trump of het socialisme van Luiz Inácio Lula da Silva.
In zijn boek De Tropische Trump – Brazilië onder president Jair Messias Bolsonaro laat Hans Veltmeijer zien welke invloed de regeringsperiode van Jair Bolsonaro heeft gehad op de Braziliaanse maatschappij. Hij komt al vele jaren in Brazilië en onderhoudt een intensieve band met het land van Claudia, zijn echtgenote, en zijn grote schoonfamilie in Rio de Janeiro en omgeving. Ook die schoonfamilie is tot op het bot verdeeld over de waardering voor hun president. Voor sommigen is Jair Messias Bolsonaro inderdaad letterlijk de redder, voor anderen is hij niet meer dan de duivel. Aan de hand van familieperikelen en nauwelijks verholen twisten krijgen we kijk op de politieke spanningen en conflicten die het land verscheuren.
In de Vallei van Itaocaia, dat in de deelstaat Rio de Janeiro ligt, heeft Veltmeijer met zijn echtgenote al jaren een huis, waarin ze delen van het jaar verblijven. Het verschaft hem de kans het leven in de buurt zowel te observeren als er tegelijk aan deel te nemen, zoals aan de voetbalclub. Het is alsof je in de buurtkrant de wederwaardigheden opgedist krijgt die zich er voordoen en het commentaar leest over de beslissingen die politieke groeperingen nemen of juist aanvechten. De schilderingen van de sfeer binnen de familie, in de voetbalclub en in de buurt worden aangevuld met een groot aantal foto’s van de hoofdpersonen.
Corona
Uitvoerig gaat het boek in op het falend beleid van Bolsonaro, of beter, op de afwezigheid van een coherent beleid ter bestrijding van de coronapandemie. Het gevaar van de epidemie wordt door Bolsonaro simpelweg ontkend en met machotaal bestreden. We zien in detail de gevolgen van corona voor de stedelijke bevolking en voor de familieleden van de auteur. Maar ook in het Amazonewoud heerst de epidemie en eist zijn tol. De inheemse bevolking wordt door de politiek aan zijn lot overgelaten. De sterftecijfers in het woud en in de grootste stad in het woud, Manaus, zijn dan ook schrikbarend hoog. De uitdrukkelijke veronachtzaming door Bolsonaro van de gevolgen van de ziekte brengt Lula er toe te spreken van genocide. Op 28 maart 2023 staat de teller op 700.000 doden.
Machotaal
Bij velen oogst Bolsonaro bewondering door zijn ruige, vulgaire en seksistische taalgebruik, dat zelfs in de kantine van de voetbalclub niet thuishoort. Zo leren we de voormalige beroepsmilitair kennen, die het niet eens zo ver geschopt heeft in de rangen en standen van het leger en die vervolgens als parlementariër nauwelijks heeft bijgedragen aan ordentelijke wetgeving en bestuur. We zien een gênante praatjesmaker, die zich graag spiegelt aan die andere president, die evenmin een tweede termijn kreeg van de kiezers. Aan het eind van het boek, wanneer de verkiezingen zijn gehouden en de stemmen geteld, vlucht de ‘tropische Trump’ naar Florida om aan de inauguratie van zijn uitdager Lula da Silva te ontkomen. Nee, Messias Bolsonaro zal Lula da Silva niet de presidentiële sjerp om doen, zoals het gebruik wil in Brazilië.
Lula’s nipte overwinning toont de extreme verdeeldheid van het land en ook de zwakke kant van de Arbeiderspartij (PT). Die heeft zich niet populair weten te maken bij de religieuze kiezers en evenmin bij grote delen van de middenklasse. Het steeds weer terugkerende thema van corruptie achtervolgt Lula persoonlijk en vooral de Arbeiderspartij. Bolsonaro weet van dat thema een platform te maken waar hij kiezers ontmoet en aantrekt en weet op te zetten tegen zijn politieke tegenstanders.
Hans Veltmeijer biedt ons een interessante, vlot geschreven kijk op de politieke tweestrijd in de Braziliaanse samenleving van Rio en omgeving ten tijde van het opkomend populisme onder leiding van Bolsonaro.
Hans Veltmeijer, De Tropische Trump – Brazilië onder president Jair Messias Bolsonaro, Uitgeverij Prominent, 2023, ISBN 978-94-92395-42-9, 275 pag., Euro 21,50
